Avrupa Parlamentosu 14 Haziran’da toplanacak genel kurulda Avrupa Birliği’nin Yapay Zeka Yasası’nı (AI Act) oylayacak.

Uluslararası Af Örgütü, Avrupa Parlamentosu’nu, dönüm noktası niteliğinde bir düzenleme olan Yapay Zeka Yasası’nda geriye dönük ve anında uzaktan biyometrik kimlik tespit araçları gibi kitlesel gözetim teknolojilerinin kullanımını yasaklamaya çağırıyor.

AP, göçmenleri ve diğer ötekileştirilen grupları hedef alan ırkçı ve ayrımcı profilleme sistemlerini yasaklamak yönünde tutum almıştı. Uluslararası Af Örgütü, konu hakkındaki açıklamasında, bu tutumun yasa ile sağlamlaştırılması gerektiğini belirtti.

Uluslararası Af Örgütü’nün araştırmaları, istilacı yüz tanıma teknolojisinin ırksallaştırılan (ırk temelli şiddet ve ayrımcılığa maruz bırakılan) gruplara karşı durdur-ara işlemlerini de içeren ırkçı ve ayrımcı kolluk uygulamalarını artırdığını gösteriyor. Siyahlar ve diğer koyu tenli gruplar bu uygulamalardan orantısız etkileniyor. Yüz tanıma teknolojisi aynı zamanda göçmenlerin ve sığınmacıların dolaşımını engellemek ve kısıtlamak için kullanılıyor.

Uluslararası Af Örgütü Yapay Zeka Düzenlemelerine İlişkin Savunuculuk Danışmanı Mher Hakobyan, 11 Mayıs’taki komisyon oylamasında AP’nin uzlaşılan önemli insan hakları korumalarını alt üst ederek, uluslararası insan hakları hukukuyla doğrudan tezat oluşturan bu teknolojilerin kullanımına kapı açma riski olduğunu belirterek,

“Savaş veya çatışmalardan kaçan ya da daha iyi bir hayat arayan insanlara karşı hiç de konuksever olmayan koşullar ısrarla devam ederken AP’nin Yapay Zeka sistemlerinin zararlarını göz ardı etmemesi son derece önemli. Yasa yapıcılar göçmenleri ve sığınmacıları ‘tehdit’ olarak yaftalayan ırkçı profilleme ve risk değerlendirme sistemleri ile sınırdaki hareketleri öngörmekte ve insanları sığınma hakkından yoksun bırakmakta kullanılan tahmin teknolojilerini yasaklamalıdır” değerlendirmesinde bulundu.

AB üye devletleri “Kale Avrupası”nın duvarlarını sağlamlaştırma girişimlerinde sınırlarındaki göçmenlere, mültecilere ve sığınmacılara yönelik suistimalleri kolaylaştırmak için şeffaf olmayan, hasmane teknolojilerin kullanımına gitgide daha fazla başvuruyor.

AB’de kullanılmasına izin verilmeyen sistemlerin ihracatı da yasaklamalı

Yapay Zeka Yasası ile Avrupa’da yeni teknolojilerden kaynaklanan zararları önleme ve azaltma ihtimali varken AB’nin suistimale açık teknolojik araçları sınırlarının ötesine ihraç etmek yoluyla insan hakları ihlallerinde rol oynamaması da hayati önem taşıyor. Yapay Zeka Yasası, yüz tanıma ve diğer gözetim teknolojileri gibi, AB’de kullanılmasına izin verilmeyen sistemlerin ihracatını yasaklamalıdır.

Uluslararası Af Örgütü’nün araştırması, Hollanda merkezli TKH Security şirketinin ürettiği kameraların işgal altındaki Doğu Kudüs’te, İsrail hükümetinin Filistinliler üzerindeki kontrolünün ve Filistinlilere yönelik apartheid sisteminin devamlılığını sağlamak için kamusal alanlarda kullanıldığını ve polis teşkilatı altyapısına eklendiğini tespit etti.

Benzeri araştırmalar Fransa, İsveç ve Hollanda merkezli şirketlerin, Çin’in kitlesel gözetim aygıtının belli başlı aktörlerine yüz tanıma teknolojisi ve ağ kameraları gibi dijital gözetim sistemleri sattığını ortaya çıkardı. Bazı durumlarda, AB tarafından ihraç edilen altyapılar Çin genelinde Uygurlara ve ağırlıklı olarak Müslüman olan diğer etnik gruplara karşı kullanıldı.

“AP insan haklarını korumakla yükümlüdür. Kitlesel gözetim, ırkçı polis faaliyetleri ve profillemede kullanılan teknolojileri topyekun yasaklamayan her türde düzenleme bu yükümlülüğün yerine getirilmediği anlamına gelir” diyen Mher Hakobyan sözlerini şöyle sonlandırdı:

“İlaveten, AB parlamenterleri, AB sınırları dahilinde yasaklanan teknolojilerin başka ülkelerde insan hakları ihlallerinde kullanılmak üzere ihraç edilmesini engellemelidir. Bu yasa sadece Avrupa’daki insanların değil, herkesin insan haklarını korumalı ve geliştirmelidir.”

Arka Plan

Avrupa Komisyonu 21 Nisan 2021’de yapay zeka kullanımını düzenleyen bir yasa teklifi sundu. AB hükümetlerinden oluşan AB Konseyi, Aralık 2022’de yasa teklifine ilişkin tutumunu açıkladı. Avrupa Parlamentosu 14 Haziran’da resmi tutumunu belirlemek üzere nihai oylamayı yapacak ve ardından Avrupa Komisyonu’yla, beklenen yasanın ortak metni üzerinde uzlaşma sağlaması gerekecek.

Uluslararası Af Örgütü, Avrupa Dijital Haklar Ağı (EDRi) öncülüğündeki sivil toplum örgütlerinden oluşan koalisyonun bir parçası olarak uzun zamandır, insan haklarını koruyan ve geliştiren bir AB yapay zeka düzenlemesi çağrısında bulunuyor.