Uluslararası Af Örgütü, kapsamlı bir saha araştırmasının ardından bugün yeni bir brifing yayınladı. Brifingde, Rusya kuvvetlerinin Kiev'in kuzeybatısında işlenen bir dizi savaş suçu için adalet önüne çıkarılması gerektiği söylendi.

'O Geri Dönmeyecek': Kiev Oblastı'nın Kuzeybatı Bölgelerinde Savaş Suçları başlıklı brifing, onlarca görüşmeye ve maddi kanıtların kapsamlı incelemesine dayanıyor. Uluslararası Af Örgütü, Borodyanka'ya yönelik hukuka aykırı hava saldırılarını ve Bucha, Andriivka, Zdvyzhivka ve Vorzel gibi diğer kasaba ve köylerde yargısız infazları belgeledi.

Geçtiğimiz günlerde bölgeye giden Genel Sekreter Agnès Callamard liderliğindeki bir Uluslararası Af Örgütü heyeti hayatta kalanlarla ve kurbanların aileleriyle konuşuyor ve üst düzey Ukrayna yetkilileriyle görüşüyor.

Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Rusya'nın Borodyanka'da konutları bombalaması sonucu yakınlarını kaybeden ailelerle buluştu. ©Uluslararası Af Örgütü

Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, "Rusya kuvvetleri tarafından işlenen belgelediğimiz suçlar arasında hem hukuka aykırı saldırılar hem de kasıtlı olarak sivillerin öldürmesi var" dedi.

Callamard sözlerine şöyle devam etti, “Korkunç saldırılarda sevdikleri ölen ve Rusya kuvvetlerinin işgali nedeniyle hayatları sonsuza kadar değişen ailelerle tanıştık. Adalet taleplerini destekliyoruz ve Ukrayna makamlarını, Uluslararası Ceza Mahkemesini ve diğerlerini, gelecekteki savaş suçu yargılamalarını destekleyebilecek kanıtların korunmasını sağlamaya çağırıyoruz.

Komuta zincirinin üst kısımlarındakiler de dahil olmak üzere tüm sorumluların adalete teslim edilmesi hayati önem taşıyor.”

Uluslararası Af Örgütü, Borodyanka'da, bir yerleşim yerinin tamamını yerle bir eden ve binlerce insanı evsiz bırakan orantısız ve gelişigüzel saldırılarda en az 40 sivilin öldürüldüğünü tespit etti.

Uluslararası Af Örgütü, Bucha'da ve Kiev'in kuzeybatısında bulunan diğer birkaç kasaba ve köyde, Rusya kuvvetleri tarafından, çoğu açıkça yargısız infaz olan 22 hukuka aykırı öldürme vakasını belgeledi.

Uluslararası Af Örgütü araştırmacıları 12 günlük saha araştırması sırasında Bucha, Borodyanka, Novyi Korohod, Andriivka, Zdvyzhivka, Vorzel, Makariv ve Dmytrivka sakinleriyle görüştüler ve çok sayıda öldürmenin gerçekleştirildiği yerleri ziyaret ettiler.

Araştırmacılar, yakınlarının ve komşularının Rusya askerleri tarafından hukuka aykırı şekilde öldürülmesine tanık olan veya ilk elden bilgi sahibi olan 45 kişinin yanı sıra sekiz konut binasını hedef alan hava saldırılarına tanık olan veya ilk elden bilgi sahibi olan 39 kişiyle görüştüler.

Borodyanka'da hukuka aykırı hava saldırıları

1 ve 2 Mart'ta, Rusya tarafından gerçekleştirilen bir dizi hava saldırısı, Kiev'in yaklaşık 60 kilometre kuzeybatısındaki Borodyanka kasabasında 600'den fazla aileye ev sahipliği yapan sekiz konut binasını vurdu.

Bu saldırılar en az 40 kişiyi öldürdü, onlarca bina ve evi de tahrip etti. Kurbanların çoğu, sığınak olarak indikleri bodrumlarda, diğerleri ise dairelerinde öldürüldü.

2 Mart sabahı, Tsentralna Caddesi'ndeki Bina 359’a yapılan tek bir saldırıda en az 23 kişi öldü. Kurbanlar arasında Vadim Zahrebelny'nin beş yakını vardı: annesi Lydia, kardeşi Volodymyr, kardeşinin eşi Yulia ve Yulia’nın ebeveynleri Lubov ve Leonid Hurbanov.

Rusya bombardımanında hasar gören Bina 359, Borodyanka. ©Uluslararası Af Örgütü

Vadim Uluslararası Af Örgütü'ne şunları söyledi: “Biz (Vadim ve oğlu) sabah 7 sularında Bina 359’dan ayrıldık. Ancak annem, erkek kardeşim ve onun eşi ve ailesi, sokağa çıkarlarsa Rusya askerleri tarafından vurulmaktan korktukları için bodrumda kalmakta ısrar ettiler. Biz ayrıldıktan yaklaşık 20 dakika sonra Bina 359 bombalandı ve hepsi diğer komşularla birlikte öldürüldü.”

Vurulan binalardan birinin yakınında bulunan Vasyl Yaroshenko şunları söyledi: "Eşim birkaç yaşlı komşuyu bodruma götürmek üzereyken, garajda bazı işleri yapmak için daireden ayrıldım. Binanın yaklaşık 150 metre ilerisindeki garaja ulaştığımda büyük bir patlama oldu. Garajın arkasına saklandım. Baktığımda binada büyük bir delik gördüm. Binanın orta bölümünün tamamı çöktü - tam olarak sakinlerin bodrumda sığındıkları yer. Öldürülenler arasında eşim Halina da vardı. Onu hala 40 yıldır yaşadığımız evimizin kapısında görüyorum.”

1 Mart 2022'de bombalanan Bina 429 ve 429A, Borodyanka. ©Uluslararası Af Örgütü

1 Mart'ta bir dizi hava saldırısı yakındaki altı binayı hedef aldı. Tsentralna Caddesi'ndeki Bina 371’de 39 yaşındaki cerrah Vitali Smishchuk, karısı Tetiana ve dört yaşındaki kızları Yeva da dahil olmak üzere en az yedi kişi öldürüldü.

Vitali'nin annesi Ludmila Uluslararası Af Örgütü'ne şunları söyledi: “Durum kötüleştikçe, şehrin bir bölümünden diğerine taşınmak çok tehlikeli hale geldi. Sokaklarda tanklar vardı... İnsanlar dışarı çıkmaya korkuyordu.                        

Oğlumla konuşuyordum ve gitmesini söylüyordum ama dışarı çıkmak konusunda endişeliydi. Güvende olmak için bodruma sığındılar ama bomba binanın bodrumun olduğu orta bölümünü yok etti.”

Saldırıya uğrayan binaların herhangi birinde veya çevresinde bilinen hiçbir sabit Ukrayna askeri hedefinin olmamasıyla birlikte, zaman zaman Ukrayna güçlerini destekleyen silahlı kişilerin bu binalardan bazılarının yakınından geçen Rusya askeri araçlarına ateş açtığı aktarılıyor. Bilerek sivil nesnelere doğrudan saldırılar veya orantısız saldırılar yapmak savaş suçu oluşturur.

Uluslararası Af Örgütü, Borodyanka'daki hava saldırılarının neden olduğu geniş hasarı gösteren 360 derecelik görüntülerden oluşan interaktif bir websitesi oluşturdu.

Kiev'in kuzeybatısında hukuka aykırı öldürmeler

Kiev'in yaklaşık 30 kilometre kuzeybatısındaki Bucha kasabası, Şubat ayı sonlarında Rusya kuvvetleri tarafından işgal edildi. 4 ile 19 Mart tarihleri arasında Yablunska ve Vodoprovidna caddelerinin kesiştiği noktaya yakın bir avlunun etrafına kurulmuş beş binadan oluşan bir alanda Rusya kuvvetleri tarafından beş kişi yargısız infaz edildi.

43 yaşındaki satış müdürü ve iki çocuk babası Yevhen Petrashenko, 4 Mart'ta Yablunska Caddesi'ndeki dairesinde vurularak öldürüldü.

Yevhen'in eşi Tatiana, Uluslararası Af Örgütü'ne, kendisi binanın bodrumundayken Yevhen'in dairelerinde kaldığını söyledi. Yevhen, Rusya askerleri kapı kapı dolaşırken bir komşusuna yardım etmeye gitmişti ve Tatiana ile temasını kaybetti. Yevhen ertesi gün bir komşusu tarafından dairesinde bulundu.

Tatiana'nın isteği üzerine Rusya askerleri daireyi ziyaret etmesine izin verdi. Dedi ki: “Yevhen mutfakta ölü yatıyordu. Sırtından, akciğerlerinin ve karaciğerinin yakınında vurulmuştu. Onu avludaki sığ bir mezara gömdüğümüz 10 Mart’a kadar cesedi dairede kaldı.”

Uluslararası Af Örgütü araştırmacıları, ölümlerin gerçekleştiği yerde iki mermi ve üç kovan buldu. Örgütün silah araştırmacısı, mermilerin, bu süre zarfında Bucha'da faaliyet gösterdiği bildirilen birimler de dahil olmak üzere, yalnızca bazı seçkin Rusya birimleri tarafından kullanılan özel tüfeklerle ateşlenebilen siyah uçlu 7N12 zırh delici 9x39mm mermiler olduğunu belirledi.

Uluslararası Af Örgütü araştırmacılarının analiz ettiği, Bucha'da ele geçirilen Rusya askeri belgeleri, ilgili birimler hakkında daha fazla bilgi veriyor. Bunlar arasında Rusya Hava İndirme Kuvvetleri 104. Alayındaki bir şoför ve tamircinin zorunlu askerlik ve eğitim kayıtları da bulunuyor. Bazı Rusya Hava İndirme Kuvvetleri birimleri, zırh delici 9x39mm mermileri ateşleyen özel tüfeklerle donatılmıştır.

22 veya 23 Mart'ta Yevhen Petrashenko ile aynı binada yaşayan 44 yaşındaki inşaat işçisi Leonid Bodnarchuk da öldürüldü. Bodruma sığınan sakinler Uluslararası Af Örgütü'ne Rusya askerlerinin Leonid'i merdivenlerden çıkarken vurduğunu ve ardından merdiven boşluğuna bir el bombası attığını söyledi. Daha sonra, ağır yaralar bulunan vücudunu merdivenlerde kan gölünün içine yığılmış halde buldular.

Uluslararası Af Örgütü araştırmacıları, bodrum katına inen merdiven basamaklarında büyük kan izlerinin yanı sıra yanık izleri ve duvarda bir el bombası patlamasıyla uyumlu bir hasar izi buldu.

Uluslararası Af Örgütü, komşu kasaba ve köylerde, yargısız infazlar da dahil olmak üzere, hukuka aykırı öldürmelere ilişkin daha fazla kanıt ve tanıklık topladı. Bazı kurbanların elleri arkadan bağlıyken bazılarının da işkenceye maruz kaldıklarına dair belirtiler vardı.

Novyi Korohod köyünde 46 yaşındaki inşaat işçisi Viktor Klokun öldürüldü. Partneri Olena Sakhno, Uluslararası Af Örgütü'ne bazı köylülerin Viktor'un cesedini 6 Mart'ta getirdiğini söyledi: "Elleri bir parça beyaz plastikle arkasından bağlıydı ve başından vurulmuştu."

Oleksii Sychevky'nin 32 yaşındaki eşi Olha ve 62 yaşındaki babası Olexandr, içinde bulundukları araba konvoyuna Rusya kuvvetleri olduğuna inandıkları kişiler tarafından ateş açılması sonucu öldürüldü.

Oleksii Uluslararası Af Örgütü'ne şunları söyledi: “Konvoyun tamamı kaçan sivillerden oluşuyordu. Neredeyse tüm arabaların içinde çocuklar vardı. Arabamız ağaçların olduğu yere ulaştığında, silah sesleri duydum - önce tek tek atışlar, sonra seri atışlar.

Atışlar konvoydaki ilk aracı vurdu ve araç durdu. İkinci araç bizimkiydi ve biz de durmak zorunda kaldık. Sonra vurulduk. En az altı yedi el atış arabamıza isabet etti. Babam başına gelen bir mermi ile anında öldü. Eşime metal şarapnel isabet etti ve benim çocuğum da [oğlum] yaralandı.”

Nisan ayında Bucha, Borodyanka ve yakındaki diğer kasaba ve köyleri ziyaret eden Uluslararası Af Örgütü araştırmacıları birçok kişinin öldürülen aile üyelerinin bedenlerine yapılan muameleden memnun olmadığını tespit etti. Kurbanların ölü bedenleri, çöken binaların molozlarından veya birçoğunun gömüldüğü geçici sığ mezarlardan çıkarılmıştı. Aile üyeleri, çıkarılan bedenlerle ilgili işlemlerin kaotik olmasından, düzgün şekilde bilgilendirilmediklerinden ve bazı durumlarda bedenlerin kimliğinin doğru şekilde tespit edilemediğinden endişe duyuyordu.

Uluslararası Af Örgütü Kıdemli Kriz Danışmanı ve Silah Araştırmacısı Brian Castner Rusya'nın saldırılarda kullandığı mühimmatı tespit etmek için saha incelemesi yapıyor, Mart 2022, Rivne/Ukrayna. ©Olga Ivashchenko/Uluslararası Af Örgütü

Savaş suçları için adalet arayışı

Uluslararası silahlı çatışmalarda gerçekleştirilen yargısız infazlar, savaş suçu olan kasten öldürmeleri oluşturmaktadır. Gelişigüzel ve orantısız kasıtlı saldırılar da savaş suçudur.

Savaş suçlarından sorumlu olan herkes, eylemlerinden cezai olarak sorumlu tutulmalıdır. Komuta sorumluluğu doktrini uyarınca, yönettikleri kuvvetler tarafından işlenen savaş suçlarını bilen veya bilmek için nedenleri olan, ancak bunları durdurmaya veya sorumluları cezalandırmaya teşebbüs etmeyen, bakanlar ve devlet başkanları sivil liderler ve komutanlar dahil hiyerarşik üstler ayrıca cezai olarak sorumlu tutulmalıdır.

Herhangi bir yargı süreci veya mekanizması mümkün olduğu kadar kapsamlı olmalı ve çatışmanın tüm taraflarından Ukrayna'da savaş suçları, insanlığa karşı suçlar, soykırım ve saldırı suçlarının tüm faillerinin ölüm cezasına başvurmadan adil şekilde yargılanmak üzere adalet önüne çıkarılmasını sağlamalıdır. Ayrıca, uluslararası suçların soruşturulması ve kovuşturulmasında mağdurların hakları ön planda olmalı ve tüm adalet mekanizmaları hayatta kalanları odağına alan bir yaklaşım benimsemelidir.

Uluslararası Af Örgütü'nün Ukrayna'daki savaş sırasında işlenen insan hakları ve uluslararası insancıl hukuk ihlallerine ilişkin belgelerine ulaşmak için tıklayınız.