• Yaşlıların öldürülme ve yaralanma oranı diğer gruplara kıyasla daha yüksek.
• Yaşlılar zarar gören konutlarda ve tehlikeli koşullarda yaşıyor.
• Rusya’nın işgali, yerinden edilen binlerce yaşlı insanın aşırı kalabalık devlet kurumlarına yerleştirilmesine yol açtı.

Uluslararası Af Örgütü yeni bir rapor yayımlayarak, Ukrayna’daki yaşlıların, Rusya işgali sırasında ölüm ve yaralanmadan orantısız etkilendiğini ve yerinden edildikten sonra barınmaya ve bilgilenmeye başkalarıyla eşit düzeyde erişemediğini ortaya koydu.

‘Eskiden evim vardı’: Ukrayna’da yaşlıların savaş, yerinden edilme ve barınmaya erişimleri başlıklı rapor, yaşlı insanların çoğunlukla çatışmalardan etkilenen bölgelerde kaldığını veya bu bölgelerden kaçamadığını ve bu durumun onları ağır hasarlı konutlarda tehlikeli yaşam koşullarına maruz bıraktığını belgeliyor. Kaçabilenler ise genellikle kira bedellerini karşılayamıyor ve binlerce kişi, gereken düzeyde bakım sağlayabilecek sayıda personeli olmayan, aşırı kalabalık devlet kurumlarına yerleşmek zorunda kalıyor.

Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Birimi’nde yaşlılar ve engelliler üzerine araştırmalar yapan Laura Mills konu hakkındaki açıklamasında, “Rusya’nın yıkıcı işgali Ukrayna’daki yaşlıları orantısız etkiliyor. Birçoğu, sorumsuzca gerçekleştirilen kara ve hava saldırılarında devamlı tehlikeye atıldıkları bölgelerde yüz üstü bırakılıyor” dedi. Mills sözlerini şöyle sürdürdü:

“Yaşlılar çoğunlukla güvensiz evlerde kalıyor ya da kaçabildikleri durumlarda, özellikle engellilerse ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli kaynaklara sahip olmayan sığınaklara gidiyor. Oradan da devlet kurumlarına yerleştirilme riskiyle karşılaşıyorlar. Kış mevsiminin sert koşulları başlarken uluslararası toplum acilen bu gruba yönelik desteği artırmalıdır.”

Ukrayna hükümeti insanları çatışmalardan etkilenen bölgelerden tahliye etmek için çok çaba harcadı. Bu kapsamda, örneğin Temmuz ayında Donetsk bölgesinden 200 bin civarında kişinin zorunlu tahliye edileceğini duyurdu.

Ancak savaş nedeniyle yerinden edilen yaşlılara barınma sağlamanın maliyeti ve operasyonu yalnızca Ukrayna’ya ait olmamalıdır. Uluslararası Af Örgütü, diğer ülkeleri, engeli olanlara özel dikkat göstererek yaşlıların mümkünse ülke dışında erişilebilir barınma yerlerine tahliyesini kolaylaştırmaya çağırıyor.

Uluslararası örgütler, konut kiralarını ödeyebilmeleri için yaşlılara yönelik mali desteği artırmak ve Ukrayna yetkilileriyle işbirliği yaparak yaşlıları varsa yeni inşa edilen barınma yerlerine yerleştirmede öncelik verilen gruplara dahil etmek için daha fazlasını yapmalıdır.

Orantısız riskler

Ukrayna’da 60 yaşın üzerindeki kişiler nüfusun yaklaşık dörtte birini oluşturuyor ve saldırılara karşı daha savunmasız durumdalar. Ukrayna’daki sivil kayıplarla ilgili veri toplayan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne (BMMİHYK) göre, yaşın kaydedildiği vakalarda Şubat ile Eylül 2022 arasında öldürülen sivillerin yüzde 34’ü 60 yaşın üzerindeki kişilerdi.

Daha sık sağlık sorunları olan yaşlılar aynı zamanda Rusya güçlerinin uluslararası hukuku açıkça ihlal ederek insani yardıma erişimi büyük ölçüde kısıtladığı işgal altındaki bölgelerde daha büyük risk altında.

Daha önce Harkov yakınında Rusya işgali altında olan bir köyde yaşayan 64 yaşındaki Svitlana* 61 yaşındaki erkek kardeşinin Nisan 2022’de felç geçirdiğini söyledi. Kardeşini hastaneye götürdü ancak hastanenin elektriği ve suyu olmadığı için ertesi gün taburcu edildi.

Svitlana, “Hiçbir şey yapamadılar; elektrokardiyogram çekemediler, beyin röntgeni çekemediler, ilaçları yoktu” dedi. Bir haftadan kısa süre içinde kardeşi ikinci kez felç geçirdi ve Uluslararası Af Örgütü’nün incelediği ölüm belgesine göre bu sebeple hayatını kaybetti.

Yerinden edilme ve devlet kurumlarına yerleştirilme

Yerinden edilen çok sayıda yaşlı uygun bir barınma yeri bulmakta zorlanıyor. Artan kira fiyatları ve geçim sınırının çok altında kalan emekli maaşları nedeniyle özel sektörün dışına itilen birçok yaşlı insan, barınmaya erişimi tamamen kaybetmek konusunda artan risklerle karşı karşıya.

Luhansk bölgesinde yerinden edilen 73 yaşındaki Nina Silakova iki kez kiralık evinden çıkartıldı. İlk olarak Ağustos ayında, kalp krizi geçirmesinin ardından ev sahibi Nina’nın bakımını üstlenmek zorunda kalmaktan korkarak onu evden çıkardı. Ekim ayında tekrar evden çıkartılan ve üçüncü kez ev bulamayacağından endişe eden Nina, “Şehirde o fiyata ev yok çünkü çok fazla yerinden edilen var. Nereye gideceğimi bilmiyorum. Sokağa çıkıp insanlara mı sorayım? İnsanlar hasta ve yaşlı bir kadın işte der, geçip gider” dedi.

Uluslararası Af Örgütü sığınakların genellikle engeli olan yaşlılar için fiziksel olarak erişilemez durumda olduğunu ve yaşlılara destek vermek için yeterli personel bulunmadığını tespit etti. Bu nedenle engelli yaşlıların çoğunlukla bir devlet kurumunda yaşamak dışında bir seçeneği yok. Ukrayna Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın yayımladığı açıklamalara göre, yalnızca Şubat-Temmuz 2022 arasında en az 4 bin yaşlı kişi, çatışmalar sırasında evini kaybettikten sonra devlet kurumlarına yerleştirdi.

Dnipro şehrinde yerinden edilen engelli yaşlılara yönelik bir sığınak işleten Olha Volkova, “İnsanların yaklaşık yüzde 60’ı kurumlara gönderildi. Konut kiralamak, kamu hizmetleri için ödeme yapmak, hatta yemek yemek için bile maddi güçleri yok. Bu nedenle onları huzurevlerine göndermek zorundayız” dedi.

Uluslararası Af Örgütü, Ukrayna’da yaşlılara ve engellilere hizmet veren yedi devlet kurumunu ziyaret etti ve bu merkezlerin özellikle hareket kabiliyeti kısıtlı yaşlılar için gereken düzeyde bakım sağlayamadığını tespit etti. Bunun bir nedeni, bu merkezlerde yaşlıların bakımı için yeterli personel olmamasıydı. Ukraynalı bağımsız gözlemciler, benzeri koşulların işgalden önce de yaygın olduğunu, işgalin ise personel yetersizliğini daha da vahim hale getirdiğini bildirdi.

Harkov bölgesinde bir kurumda yaşayan 76 yaşındaki Liudmila, “Sadece bir kez sabah, bir kez de akşam bezimi değiştirirken beni ters çeviriyorlar. Burada terk edilmiş durumdayız” dedi.

Olha Volkova ise “Huzurevinde rehabilitasyon yok. İnsanlar ölene kadar yatmak zorunda” ifadelerine yer verdi.

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşı devam ederken sivil altyapı ve hizmetler de yoğun baskı altına girdi. Ancak Ukrayna hükümeti, gözlemcilerin devlet kurumlarına erişebilmesini sağlamak ve bu kurumlarda yaşayan yaşlıların, mevcut olur olmaz alternatif barınma için öncelik verilen gruplar arasında olmasını temin etmek için elinden geleni yapmalıdır.

Tehlikeli barınma koşulları

Yaşlıların bir kısmı evlerinde kalmayı seçti. Diğerleri, Uluslararası Af Örgütü’ne, tahliyelerle ilgili bilgilerden daha az haberdar edildikleri için kaçamadıklarını aktardı.

Tekerlekli sandalye kullanan 66 yaşındaki eşiyle Çerhihiv’de yaşayan 61 yaşındaki Liudmila Zhernosek şunları ifade etti, “Her gün apartmanımın etrafında sırt çantalarıyla yürüyen gençler görüyordum. Sonraları merdiven boşluğundaki diğer insanlardan şehir merkezine gittiklerini, oradan tahliyelerin devam ettiğini öğrendim. Bunun için 40 dakika yürümek lazım, eşimle oraya kadar gidemem. Bize kimse tahliyeleri haber vermedi, ben hep sonradan haberdar oldum.”

Uluslararası Af Örgütü evlerinde elektrik, doğalgaz ve su olmadan yaşayan yaşlıları da belgeledi. Çatışmalar sırasında zarar gören pencereler veya çatılar artık yağmura, kara veya soğuk havaya karşı koruma sağlamıyordu.

Uluslararası Af Örgütü Çernihiv’de, 76 yaşındaki Hanna Selivon’la görüşürken tavanı kapalı olan tek yer, gönüllülerin Hanna’nın uyuması için içine bir battaniye serdiği küvetin bulunduğu banyoydu.

Hanna, “Sokağımızdaki herkes gitmişti. Sadece ben ve diğer iki yaşlı kadın kalmıştık. Biri engelliydi. Gidecek hiçbir yerimiz yoktu. Bodrumumda bir boşluğa saklandım. 29 Mart’ta çok bombardıman oldu, çıktığımda alevlerin yükseldiğini, evimin yandığını gördüm. Bacaklarım hareket etmiyordu” dedi.

Laura Mills, “Dondurucu kış aylarına girdiğimiz bu dönemde yaşlılar erişilebilir sığınaklara tahliye edilmeli ve evlerinin onarımına öncelik verilmelidir” diyerek sözlerini sonlandırdı.

Metodoloji

Uluslararası Af Örgütü bu rapor için yedi devlet kurumuna bizzat yapılan ziyaretlerdeki görüşmeler de dahil olmak üzere 226 kişiyle görüşmeler gerçekleştirdi. Mart ile Ekim 2022 arasında yürütülen araştırma, Haziran ile Temmuz 2022 arasında Ukrayna’ya yapılan dört haftalık ziyareti de kapsıyordu.

Savaş suçlarına ilişkin hesap verebilirlik sağlanmalı

Uluslararası Af Örgütü, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırı savaşı sırasında işlenen savaş suçlarını ve uluslararası insancıl hukuk kapsamındaki diğer ihlalleri belgelemektedir. Uluslararası Af Örgütü’nün tüm bulgularına buradan ulaşabilirsiniz.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya güçlerinin üyelerini ve Ukrayna’ya yönelik saldırıdan ve ihlallerden sorumlu yetkilileri defalarca hesap vermeye çağırdı ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Ukrayna’da devam eden soruşturmasını olumlu bir adım olarak değerlendirdi. Ukrayna’da kapsamlı bir hesap verebilirlik süreci, BM ve BM birimlerinin ortak çabalarının yanı sıra evrensel yargı yetkisi ilkesine uygun ulusal düzeyde girişimleri gerekli kılacaktır.

* Kişilerin kimliğini korumak için isimler değiştirilmiştir.