Uluslararası Af Örgütü’nün yaptığı kapsamlı araştırmanın sonuçlarına göre, Rusya ordusu, Mart ayında Mariupol’de tiyatro binasını hedef alan saldırıda savaş suçu işledi.

‘Çocuklar’: Ukrayna, Mariupol’de Donetsk Bölgesel Akademik Drama Tiyatrosu’na Yönelik Saldırı başlıklı yeni rapor, 16 Mart’ta, Rusya ordusunun tiyatro binasını muhtemelen yüzlerce sivilin sığındığını bildiği halde kasten hedef aldığını ve bu nedenle saldırının açıkça savaş suçu teşkil ettiğini belgeliyor.

Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Birimi saldırıdan hayatta kalan kişilerle görüşmeler yaparak ve kapsamlı dijital kanıtlar toplayarak, saldırının Rusya ordusuna ait savaş uçağı tarafından gerçekleştirildiği, uçaktan atılan 500 kilogramlık bombaların birbirine yakın yerlere isabet ettiği ve eşzamanlı patladığı sonucuna vardı.

©2022 CNES, Airbus

Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard konu hakkındaki açıklamasında, “Aylarca süren titiz bir araştırma, uydu görüntülerinin incelenmesi ve onlarca tanıkla yapılan görüşmelerin ardından saldırının açıkça Rusya güçleri tarafından işlenen bir savaş suçu olduğu sonucuna vardık. Bu acımasız saldırıda çok sayıda kişi yaralandı ve öldürüldü. Ölümlere, Rusya güçlerinin Ukraynalı sivilleri muhtemelen bilerek hedef alması sebep oldu” dedi. Callamard sözlerini şöyle sürdürdü:

“Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Ukrayna’daki çatışmalar sırasında işlenen suçlar üzerinde yargı yetkisine sahip diğer merciler bu saldırıyı savaş suçu olarak soruşturmalıdır. Sorumluların tamamı, böylesi bir yıkıma ve ölümlere sebebiyet verdikleri için hesap vermelidir.”

Uluslararası Af Örgütü, tiyatro binasında bu boyutlarda bir hasar meydana getirebilecek net patlayıcı ağırlığını (NPA) belirlemek üzere patlamanın matematiksel bir modelini oluşturması için bir fizik uzmanını görevlendirdi. Sonuç, bombaların net patlayıcı ağırlığının 400-800 kg arası ağırlıkta olduğuydu. Uluslararası Af Örgütü, Rusya’nın cephaneliğindeki havadan atılan bombalara ilişkin mevcut kanıtlara dayanarak, silahların toplam 440-600 kg arası ağırlıkta, aynı modele ait iki adet 500 kg’lık bomba olduğu kanaatindedir.

Saldırıyı büyük olasılıkla, yakınlardaki Rusya askeri havaalanlarında konuşlanan ve sıklıkla Ukrayna’nın güneyinde faaliyet gösterdiği görülen Su-25, Su-30 veya Su-34 benzeri çok fonksiyonlu savaş uçakları gerçekleştirdi.

Uluslararası Af Örgütü, saldırıdan kimin sorumlu olduğuna ve hangi silahların kullanılmış olabileceğine ilişkin çeşitli alternatifleri inceledi. Araştırma, nihayetinde, mevcut güvenilir kanıtlara dayanarak, sivil bir yapıyı kasten hedef alan bir hava saldırısının, en akla yatkın açıklama olduğunu tespit etti.

©Amnesty International

Tiyatro binası, sivillerin temel yaşamsal ihtiyaçları için de bir merkez olmuştu

Rusya’nın Şubat 2022 sonlarında Ukrayna’yı işgalinin ardından şehirlerin ve kasabaların askeri saldırılara hedef olması sonucunda siviller evlerinden kaçmaya başladı. Donetsk bölgesinde yer alan kuşatma altındaki Mariupol’de tiyatro binası, savaştan korunmaya çalışan siviller için güvenli bir sığınak oldu.

Şehrin Tsentralnyi bölgesindeki tiyatro binası ilaç, yiyecek ve su dağıtımı için bir merkezdi ve insani koridorlar aracılığıyla tahliye edilmeyi bekleyen insanlar için belirlenen toplanma noktasıydı. Binanın sivil bir yapı olduğu, belki de şehirdeki herhangi bir mevkiye nazaran çok daha açıkça anlaşılıyordu.

Ayrıca, Mariupol sakinleri binanın her iki tarafındaki avlulara Kiril harfleriyle dev boyutlarda, Rusça “çocuklar” anlamına gelen “Дети” yazmışlardı. Yazı hem Rusya pilotları tarafından hem de uydu görüntülerinde açıkça görülecek boyutlardaydı.

Buna rağmen, 16 Mart sabahı saat 10.00’dan az bir süre sonra Rusya bombaları tiyatroya isabet ederek büyük bir patlamaya sebep oldu. Patlamada binanın çatısı ve iki ana duvarının önemli bir kısmı çöktü. Saldırı sırasında tiyatro binasının içinde ve çevresinde yüzlerce sivil vardı.

Saldırılarda kaç kişinin hayatını kaybettiği tespit edilemedi ama bilanço ağır

Uluslararası Af Örgütü saldırıda kaç kişinin öldüğünü tespit edemedi ancak bunu, onlarca olarak ifade etti. Araştırmada, ölümlerin çok daha yüksek sayıda olduğu ve çok sayıda kişinin ağır yaralandığı kanaati tespitlerle paylaşıldı. Bu tahminin önceki sayımlardan daha düşük olması, çok sayıda kişinin saldırıdan önceki iki günde tiyatrodan çıktığı ve kalanların büyük bir kısmının binanın bodrumunda ve darbeden korunan diğer bölgelerinde olduğunu göstermektedir.

Bombalar, performans alanının yan kısımları boyunca bitişik iç duvarları tahrip etti ve ardından taşıyıcı dış duvarlarda gedik açarak binanın kuzeydoğu ve güneydoğu taraflarında iki büyük enkaz alanı oluşturdu. Her iki enkaz alanı, saldırıdan yalnızca dakikalar sonra kaydedilen uydu görüntülerinde görülebiliyor.

50 yaşındaki mimar Igor Moroz, tiyatro binası vurulduğunda yakınlardaydı. Moroz, Uluslararası Af Örgütü’ne şunları aktardı, “Her şey gözlerimizin önünde oldu. Patlama olduğunda 200-300 metre uzaklıktaydık. Bir uçağı ve düşen bombaların sesini duydum. Sonra tiyatronun çatısının uçtuğunu gördük.”

51 yaşındaki girişimci Gregory Golovniov, “Drama tiyatrosuna giden caddede yürüyordum. Bir uçak sesi duydum ama o an çok da dikkat etmedim çünkü [uçaklar] devamlı uçuyordu. Binanın çatısının havaya uçtuğunu gördüm. 20 metre uçtu ve çöktü. Ardından çokça duman ve moloz gördüm. Gözlerime inanamadım çünkü tiyatro bir sığınaktı. İki kocaman ‘çocuklar’ tabelası vardı” dedi.

48 yaşındaki kamyon şoförü Vitaliy Kontarov da saldırı sırasında tiyatronun yakınındaydı. O anı şöyle anlattı, “Uçakları duyduk. Bir uçaktan tiyatroya doğru iki füzenin ateşlendiğini gördüm.”

‘Bir saniye içinde her şey değişti’

Uluslararası Af Örgütü’nün görüştüğü kişiler saldırıda öldürülen dört kişinin isimlerini bildirdi: Mykhailo Hrebenstskii, Luba Sviridova, Yelena Kuznetsova ve Igor Chystiakov. Görüşmeciler aynı zamanda öldürüldüğü düşünülen diğer üç kişinin de ilk ismini bildirdi. Saldırıdan kurtulanlar ve diğer tanıklar, tanıyamadıkları kişilerin cansız bedenlerini gördüklerini ifade etti.

Bombalar isabet ettiğinde erkek arkadaşı ve annesiyle bodruma sığınmış olan bir genç kadın, “Bir saniye içinde her şey değişti. Her şey yerinden fırladı. İnsanlar çığlık atmaya başladı. Her yer toz içindeydi. İnsanların [vücutlarının] kanadığını gördüm. Belgelerimizi aldık ve çıktık. Bazıları o kadar şanslı değildi” dedi.

Babası Mykhailo’nun cansız bedenini konser salonunda bulan Yehven Hrebenstskii ise şunları anlattı, “Çok yaralı vardı. Polis insanları enkazdan çıkarmaya çalışıyordu. Önce [Mykhailo’nun] kolunu gördüm. Tanıdık bir el gördüm. Sevdiklerinizin ellerini tanırsınız. Yüzü kan içindeydi. Vücudu tuğlaların altında kalmıştı. Annemin görmesini istemedim.”

Dmytro Symonenko, aldığı yaralar nedeniyle hayatını kaybetmeden önce son anlarında Luba Sviridova’nın yanındaydı. Symonenko, Uluslararası Af Örgütü’ne şunları söyledi, “Ağır yaralanmıştı. Sürünerek enkazdan çıkabildi. Benden ismini hatırlamamı istedi çünkü ölmekte olduğunu biliyordu.”

Diğer çok sayıda tanık, saldırı sonucunda yıkılan binanın enkazında kanlar içinde bedenler ve bacaklar ve eller gibi insanların vücudundan kopan uzuvlar gördüklerini belirtti.

Siviller kasten hedef alındı

Uluslararası insancıl hukuk, esas olarak silahlı çatışmalara kural getiren yasalar bütünüdür. Uluslararası insancıl hukukun temel bir ilkesine göre, silahlı çatışmanın tarafları devamlı olarak siviller ve sivil yapılar ile ordu mensupları ve askeri hedefler arasında ayrım yapmak zorundadır. Askeri yapılar hedef alınabilir; ancak sivillerin ve sivil yapıların hedef alınması hukuka aykırıdır. Ordu mensuplarının, tüm saldırılardan önce, sivilleri ve sivil yapıları hedef almadıklarından makul ölçüde emin olmayı sağlamak için gerekli adımları atması gerekir.

Uluslararası Af Örgütü’nün görüştüğü, saldırıdan hayatta kalan 28 kişiden ve saldırı günü tiyatro binası yakınlarında bulunan diğer tanıklardan hiçbiri, Ukrayna ordusunun tiyatroyu operasyonları için üs olarak, silah depolama yeri olarak veya saldırıların yapıldığı bir yer olarak kullandığına işaret eden hiçbir bir bilgi vermedi.

Tiyatro binasının sivil niteliği ve binada çok sayıda sivilin varlığı, saldırıdan önceki haftalarda biliniyordu. Saldırının binanın iç kısmına yapılması, muhtemelen kullanılan silahlar ve yakınlarda potansiyel anlamda hiçbir meşru askeri hedefin bulunmaması kuvvetli biçimde tiyatro binasının amaçlanan hedef olduğuna işaret ediyor. Sonuç olarak saldırının sivil bir hedefe yönelik kasten saldırı kapsamına girmesi ve savaş suçu teşkil etmesi olasıdır.

“Rusya güçleri hava yoluyla ve karada, Ukrayna’da kapsamlı şekilde belgelenen sivilleri kasten öldürme çılgınlığı sergiliyor” diyen Agnès Callamard sözlerini şöyle sonlandırdı:

“Sebebiyet verdikleri ağır yaralanmalar ve sivil kayıpların yanı sıra sivil altyapıya verilen geniş çaplı hasardan ötürü sorumlulardan hesap sormak için acilen kapsamlı soruşturmalara ihtiyaç var.”

Metodoloji

Uluslararası Af Örgütü, 16 Mart ile 21 Haziran arasında, tiyatro binasına yapılan saldırıyla bağlantılı mevcut güvenilir kanıtları topladı ve inceledi. Bu kapsamda, saldırıdan hayatta kalan ve saldırı sırasında ve sonrasında yaşananlara tanıklık eden 52 kişi ile görüşmeler gerçekleştirildi. Bu kişilerin 28’i, saldırı anında tiyatro binasının içinde veya yakınındaydı. Uluslararası Af Örgütü aynı zamanda saldırıdan hemen önce ve kısa bir süre sonra kaydedilen uydu görüntülerini ve radar verilerini, saldırıdan kurtulanların ve tanıklıkların sağladığı doğrulanmış fotoğraf ve video içeriklerini ve tiyatro binasına ait iki set mimari planı inceledi.

İnceleme, Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Laboratuvarı’nın yaptığı açık kaynaklı araştırmayla desteklendi. Kriz Müdahale Laboratuvarı, sosyal medyada paylaşılan, saldırıya ait 46 fotoğraf ve videonun yanı sıra araştırmacılarla özel olarak paylaşılan ek 143 fotoğraf ve videoyu da inceledi ve doğruladı.

Uluslararası Af Örgütü’nün Ukrayna’daki savaş sırasında işlenen insan hakları ve uluslararası insancıl hukuk ihlallerine ilişkin süregelen belgeleme çalışmalarına buradan ulaşılabilir.