Türkiye, 1951 tarihli Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi'ne 1961 tarihinde taraf olmuş, sözleşmenin kapsamını genişleten 1967 tarihli New York Protokolü'ne de 1968 yılında katılmış, ancak Türkiye sözleşmeye taraf olurken, coğrafi sınırlama şerhi koymuş ve bu sınırlamayı günümüze kadar da  muhafaza etmiştir.

Sözleşmeye coğrafi sınırlama ile taraf olan tek Avrupa Konseyi ülkesidir. 3 milyonu aşkın sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapan Türkiye bu sınırlamayı kaldırmalı, Türkiye’ye sığınanlara coğrafi ayrım yapmadan etkin bir uluslararası koruma imkanı sunmalıdır.

Türkiye'nin sözleşmeye coğrafi kısıtlama ile taraf olması, Avrupa Konseyi üye ülkeleri dışından gelip Türkiye’ye sığınanlara mülteci statüsü tanımayacağı anlamına gelmektedir.  Türkiye sözleşme hükümlerine göre mülteci statüsü alabilecek Avrupalı olmayan kişileri iç hukuktaki düzenlemelerle "şartlı mülteci" olarak tanımlamakta ve üçüncü bir ülkeye yerleştirilinceye kadar süreli bir koruma sağlamaktadır.

Resmi verilere göre 2 milyon 750 bini Suriye’den olmak üzere 3 milyonun üstünde Avrupalı olmayan sığınmacı Türkiye’de ikamet ediyor. Türkiye hali hazırda dünyanın en kalabalık sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapan ülkelerden biridir.

Türkiye, İran, Irak, Afganistan ve Afrika ülkeleri gibi Avrupa Konseyi üyesi olmayan devletlerden gelen yaklaşık 400 bin sığınmacıya mülteci statüsüne başvuru imkanı tanımamaktadır. Coğrafi sınırlama nedeni ile Türkiye’ye özgü, 'şartlı mülteci' olarak tanımlanan bir uluslararası koruma statüsü düzenlenmiştir.

Ayrıca 2.75 milyon Suriye’den gelen sığınmacıya da geçici koruma statüsü verilerek hem 'şartlı mülteci' hem de 'mülteci' statüsüne başvuru yolları kapatılmıştır.

Avrupalı olmayan sığınmacıların mülteci statüsü almamaları, sığınmacıların başta çalışma hakkı olmak üzere birçok sosyal ekonomik ve kültürel haktan yararlanmalarının ve Türkiye’de uzun vadeli bir gelecek planlamalarının önünde büyük bir engel teşkil etmektedir.

Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi, Türkiye’nin, 65. yılına giren Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşmesi'ne koyduğu coğrafi sınırlamayı kaldırması ve sözleşmedeki şartları taşıyan tüm sığınmacıların mülteci statüsü başvurusunda bulunabilmesinin önünü açması için çağrıda bulunmaktadır.

ARKA PLAN

Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşmesi 28 Temmuz 1951 tarihinde Cenevre’de imzalanmış ve 22 Nisan 1954 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye sözleşmeyi 24 Ağustos 1951 tarihinde imzalamış ve 29 Ağustos 1961 tarihinde onaylamıştır. Türkiye, 29 Ağustos 1961 tarihinde bu konudaki deklarasyonunu açıklarken sözleşmenin kapsamını "Avrupa'da meydana gelen olaylar nedeniyle" şeklinde anladığını ve kabul ettiğini ifade etmiştir. Böylece Türkiye 1951 Sözleşmesi'ni  "coğrafi sınırlama" ile kabul etmiştir. Türkiye buradaki Avrupa sözcüğünü daha sonra Avrupa Konseyi üye ülkeleri[1] olarak tanımlamıştır. 359 Sayılı Onay Kanunu 5 Eylül 1961 gün ve 10898 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

1967 yılında ise Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1951 Sözleşmesi'nde bazı değişiklikler öngören Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşmesi'ne Ek Protokol'ü (1967 Protokolü ya da New York Protokolü) New York'ta kabul etmiştir.

1967 Protokolü'nün sözleşmeye getirdiği en önemli düzenleme; sözleşmedeki mülteci tanımında yer alan "1 Ocak 1951' den önce meydana gelen olaylar sonucunda" ifadelerinin çıkarılarak zamansal sınırlama kaldırılması fakat coğrafi sınırlama ülkelerin tercihine bırakılmasıdır. Türkiye, Bakanlar Kurulu'nun 1 Temmuz 1968 tarihli kararı ile Protokole katılmıştır. Ancak 1951 Sözleşmesi ile getirdiği coğrafi kısıtlamayı kaldırmamış ve günümüze kadar muhafaza etmeye devam etmiştir.

[1]  Almanya, Andorra, Arnavutluk, Azerbaycan, Belçika, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, GKRY, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Karadağ, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Moldova, Monako, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, San Marino, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan http://www.mfa.gov.tr/avrupa-konseyi_.tr.mfa