Uluslararası Af Örgütü, Rusya Başsavcısı Yury Chayka’yı arayarak Çeçenya’nın başkenti Grozni’nin banliyölerinden Krasnaya Turbina’daki olayların hızlı, tarafsız ve kapsamlı bir şekilde soruşturulmasını istedi. Basında çıkan haberlere göre Ağustos ortasında 162 köylünün Rusya Başsavcılığı’nı, genç komşuları Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’i hedef aldığı söylenen istismarları soruşturmaya çağırması üzerine bölgede yaşayanlar polis tacizine, hukuksuz gözaltılara ve bazı durumlarda darba maruz kaldı.

Çeçenya’nın başkenti Grozni’nin banliyölerinden Krasnaya Turbina’da yaşayan bu iki genç adam 2017’nin Ocak ayında gözaltına alındığı ve Mart ayına dek hiçbir suçlama olmaksızın gözaltında tutulduğu belirtiliyor. Taramov ve Tazbiev, mahkemede verdikleri ifadeye göre, gözaltı sırasında terörizm ile ilişkili suçlar işlediklerini ‘‘itiraf etmeye’’ zorlanarak işkence gördüler.

Bağımsız Novaya Gazeta gazetesine göre Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’in yakınları ve komşuları, iki genç adamın iddialarının soruşturulması için 16 Ağustos’ta Başsavcılığa dilekçe verdi. Ertesi gün Çeçen polisinin, evlerine baskın yaptığı dilekçe sahiplerini şikayetlerini geri almaya ve Krasnaya Turbina’da yaşayanların pişmanlıklarını kamuoyunun önünde dile getirmeye zorladığı söyleniyor. Bundan kısa bir süre sonra Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev, anlaşıldığı üzere baskı altında avukatlarının hizmetlerinden vazgeçmek ve başlangıçtaki itiraflarını tekrarlamak zorunda bırakıldılar.

Uluslararası Af Örgütü, işkence ve kötü muamele, keyfi gözaltı, hukuki yardım hakkına müdahale iddiaları ile bu ihlalleri kamuoyunun dikkatine sunmaya çalışanların tehdit edilmelerine ilişkin iddialardan endişe duyuyor.

Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev davasu

Novaya Gazeta’da yayımlanan bir yazıya göre 19 yaşındaki Magomed Taramov ile 20 yaşındaki Dzhamalai Tazbiev 2017’nin Ocak ayında gözaltına alındı. Kendileri ve aileleri Ocak ayından beri Grozni’deki Staropromyslovsky Polis Merkezi’nde gözaltında tutulduklarını iddia ediyor, Çeçen yetkililer ise bu iddiayı reddediyor.

Resmi olarak Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev, Mart ayında haklarında çıkartılan tutuklama emrini takiben gözaltına alındılar ve Rusya hukukuna göre cezaya tabi olan İŞİD’e katılmayı planladıklarına yönelik suçlamayı ‘‘özgürce kabul ettiler.’’ 8 Ağustos’ta başlayan davaya Krasnaya Turbina’da yaşayanlar ve iki adamın yakınları katıldı. Her ikisi de mahkemede işkence gördüğünü ve kendilerine isnat edilen suçu itiraf etmeye zorlandığını ifade etti.

Avukatlarının aktardıklarına göre Savcılık tarafından sunulan dosyada, iki adamın İŞİD’e katılma niyeti taşıdığına ilişkin çok az delil içeriyordu ve verdikleri ifadeler ile diğer şüphelilerin ifadelerini esas alıyordu. 16 Ağustos’ta Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’in yakınları ve komşularından oluşan 162 kişi, Rusya Başsavcılığı’na başvuruda bulunarak, Başsavcıyı genç adamların işkence gördüklerine ve kendilerine açılan davanın düzmece olduğuna ilişkin iddialarını soruşturmaya çağırdı. Tüm bu 162 kişi bu konuyu Başsavcılığa taşıyarak büyük bir cesaret örneği sergiledi ve dilekçeyi, isimleri ve adreslerini belirterek imzaladı.

Yakınlarına gözdağı verilmesi

17 Ağustos’ta Novaya Gazeta’da dilekçeyle ilgili haberin yayımlanmasını takiben polisin dilekçeyi imzalayanların evlerine baskın yaptığı, birçok kişiyi hukuksuz olarak gözaltına aldığı ve şikayetlerini geri çekmeye zorladığı iddia edildi. Genç adamları savunması için aileleri tarafından tutulan avukat Uluslararası Af Örgütü’ne kendisinin de gözaltına alındığını, genç adamların savunma hizmetinden vazgeçmeye ve kendilerine isnat edilen suçları işlediklerini ‘‘itiraf etmeye’’ zorlandıklarını söyledi.

Krasnaya Turbina’da yaşayan 70 kişinin otobüsle, Çeçenya Başkanı Ramazan Kadirov’un başkanlığını yaptığı İnsan Hakları Konseyi’nin üyelerinden Heda Saratova’nın huzuruna zorla çıkarıldığı belirtildi. Saratova daha sonra basına yaptığı açıklamada bu insanları polis memurları eşliğinde makamına kabul ettiğini belirterek, Krasnaya Turbina sakinlerinin dilekçeyi içeriğin ne olduğunu bilmeksizin imzaladıklarını söylediklerini iddia etti. Bu kişiler aynı zamanda yeni bir dilekçe vererek haklarının korumasını talep ettiler ve daha önceki eylemlerinden ötürü özür dilediler.

Koşullar göz önünde bulundurulduğunda sonradan verilen dilekçenin baskı altında yazıldığı sonucuna varılabilir. Şikayetçi olan veya muhalif düşüncelerini ifade eden insanların özür dilemeye ve kamuoyu önünde pişmanlıklarını dile getirmeye zorlanmaları Çeçenya’da genel bir uygulamaya dönüşüyor. Bu gibi uygulamalar, Çeçenya Cumhuriyeti’nde büyümekte olan cezasızlık ikliminin bir parçası haline geliyor.

İşkence ve diğer kötü muameleler

Her iki genç adam mahkemeye verdikleri ifadede, Ocak 2017’de ilk kez gözaltın alındıktan sonra zorla itiraf etmeleri için kendilerine işkence uygulandığını iddia etti. Magomed Taramov, maruz kaldığı işkencenin bazı detaylarını mahkemeye anlattı: işkencenin sürdüğü 5-6 gün boyunca polis memurlarının kendisini metal bir çubukla dövdüğünü, elektrik şoku ve yalancı infaz uyguladığını ve nefessiz bırakmak için kafasına plastik torba geçirdiğini iddia etti.

Rusya hukuku ve uluslararası hukuk, işkence ve her türlü kötü muameleyi yasaklıyor. İşkence ve kötü muamele görmeme veya cezalandırılmama hakkı mutlaktır ve hiçbir istisnai durum olamaz.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya yetkililerine, Rusya’nın uluslararası hukuk altında sahip olduğu insan hakları yükümlülüklerine uygun olarak, söz konusu davada öne sürülen işkence ve diğer kötü muamele iddialarını hızlı, tarafsız ve bağımsız bir şekilde soruşturmaları çağrısında bulunuyor. İddiaların doğru olduğunun kanıtlanması halinde Taramov ve Tazbiev’e etkin bir telafi ve tazminat sunulmalı, sorumlular adalet önüne çıkarılmalıdır.

Keyfi gözaltı

Yakınları ve komşularına göre Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev, Staropromyslovsky polis merkezinin memurları tarafından 27 Ocak 2017’de gözaltına alındı, fakat tutuklama emri ancak Mart ayında çıkarıldı. 27 Ocak’tan tutuklama emrinin çıkarıldığı Mart ayındaki tarih arasında iki adamın neye istinaden gözaltında tutulduğu belirsiz.

Taramov ve Tazbiev’e uygulanan gözaltı, Ceza Usulü Kanunu’nun, gözaltını takip eden üç saat içerisinde tutuklama emrinin çıkarılması gerektiğini belirten 92. Maddesi’nin bir ihlali gibi görünüyor. Rusya Federasyonu’nun taraf olduğu Avrupa Sözleşmesi gibi Rusya Ceza Kanunu’nun 301. Maddesi de hukuksuz tutuklama ve gözaltını yasaklıyor.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya yetkililerine, Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’in 27 Ocak’tan Mart ayına dek yasadışı şekilde gözaltında tutuldukları iddialarını soruşturmaları ve, iddiaların doğrulanması halinde sorumluların adalet önüne çıkarılmalarını, Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’e de orantılı telafi ve tazminat sunulmasını garanti etmeleri çağrısında bulunuyor.

Yetkin hukuki yardıma erişim

17 Ağustos akşamı iki genç adamı savunmaları için tutulan iki avukattan biri, Vladimir Rutkovsky, Staropromyslovsky polis merkezine götürüldü. Rutkovsky, Uluslararası Af Örgütü’ne, polis merkezinde üç saat tutulduğunu ve bu sürede müvekkilleri Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’in elleri kelepçeli olarak mahkemeye gelen iki tanıkla beraber yanına getirildiğini söyledi. Rutkovsky, tanıkların vücudunda çürükler olduğunu ve gözle görülür şekilde yaralı olduklarını, müvekkillerinin morallerinin ise çok bozuk olduğunu söyledi. Müvekkilleri, polis memurlarının ve tanıkların yanında kendisinin hizmetlerini artık istemediklerini söylediler.

Uluslararası Af Örgütü, Taramov ve Tazbiev’in bağımsız bir avukatın hizmetlerinden vazgeçmeye ve devlet tarafından atanan bir avukatın hizmetlerini tercih etmeye zorlandığından endişe ediyor. Aynı zamanda, Vladimir Rutkovsky de baskıya maruz kalmış veya gözdağı verilmiş olabileceği anlaşılıyor.

Rutkovsky, Uluslararası Af Örgütü’ne, Çeçenistan’dan ayrıldığı sırada arabasının takip edildiğini ve cep telefonunu kullanılamaz duruma getirecek şekilde bilinmeyen numaralar tarafından birçok kez arandığını söyledi. Uluslararası Af Örgütü, Kuzey Kafkasya’da faaliyet gösteren avukatlara yönelik taciz sorununun uzun zamandır farkında olup, 2013’te bölgedeki avukatlara uygulanan baskıyı belgeleyen bir rapor yayımladı.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya yetkililerini, Magomed Taramov ve Dzhamalai Tazbiev’in neden bağımsız avukatlarından vazgeçtiklerini soruşturmaya ve bunu baskı altında yaptıklarının tespit edilmesi durumunda, sorumluları adalet önüne çıkarmaya çağırıyor. Her ikisinin dava süreci boyunca kendilerinin tercih ettiği bir avukata erişimleri sağlanmalıdır. Vladimir Rutkovsky’ye daha fazla tacize uğramaması için koruma sağlanmalı ve Rutkovsky’yi hedef alan her türlü eylem soruşturulmalıdır.

İnsan hakları savunucularına misilleme

Başsavcılığa verilen dilekçeyi imzalayan Krasnaya Turbina sakinleri ve Taramov ve Tazbiev’in yakınları söz konusu dilekçeyi bu iki kişinin haklarını savunmak amacıyla imzaladı. Bu nedenle Uluslararası Af Örgütü’ne göre bu kişiler, insan hakları savunucularıdır ve BM Sözleşmesi’nin İnsan Hakları Savunucuları ile ilgili maddesi gereğince devletlerin sağlamakla yükümlü olduğu korumadan faydalanmalıdır. 17 Ağustos’ta Novaya Gazeta gazetesi, Magomed Taramov’un babası Salman Taramov’un ve Dzhamalai Tazbiev’in amcası Magomed Tazbiev’in Staropromyslovsky polis merkezine çağrılarak darp edildiklerini bildirdi.

Devletlerin, insan hakları savunucularını korumak ve onlara yönelik insan hakları ihlalleri ve istismarları iddialarını kapsamlı, hızlı ve bağımsız bir şekilde soruşturmak ve şüpheli failleri adalet önüne çıkarmak suretiyle insan hakları ihlalleri ve istismarlarını etkin bir şekilde ele almak ve engellemek noktasında nihai yükümlülükleri bulunuyor.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya yetkililerini, Salman Taramov ve Magomed Tazbiev’in Staropromyslovsky polis merkezindeki polis memurlarının kötü muamelelerine maruz kaldıkları iddialarını soruşturmaya çağırıyor.

Krasnaya Turbina’daki insan hakları ihlalleri iddialarına yeterli derecede tepki göstermemek Çeçenya’daki yaygın cezasızlık iklimini güçlendirmekten başka sonuç vermeyecektir.