Uluslararası Af Örgütü bugün yeni bir brifing yayımlayarak, Rusya’da toplanma özgürlüğü ve protesto hakkının geldiği noktaya dikkat çekti. Yetkililerin muhalefeti susturmak için barışçıl toplanma hakkını; gitgide daha kısıtlayıcı hale gelen yasalarla, ağır polis müdahaleleri ve ceza kovuşturmaları ile aşındırdığını, vatandaşların hiçbir şekilde anlamlı bir protestoda bulunamayacak koşulların sağlandığını belirtti.

Uluslararası Af Örgütü, “Rusya: Protestoya Yer Yok” başlıklı brifingde, 2004 tarihli Federal Toplantı Kanunu ile başlayan barışçıl protestolara yönelik baskıların, son yıllarda birbirini takip eden yasal değişiklikler ve bunların her zamankinden daha seçici ve kısıtlayıcı uygulamalarıyla hızlandığını belgeliyor. Sonuç olarak, artık sokağa çıkma hakkının ne zaman, nerede, nasıl, hangi amaçla ve kimler tarafından kullanılabileceğine dair çok sayıda yasal kısıtlama bulunuyor.

Uluslararası Af Örgütü Rusya Araştırmacısı Oleg Kozlovsky, Rusya yetkililerinin toplanma özgürlüğünü yıllardır inanılmaz bir ısrar ve yaratıcılıkla kısıtladığını belirterek, “Rusya’da herhangi bir iktidar seviyesinde, başka hiçbir konuya bu kadar enerji harcanmamıştır. Bunun sonucunda, barışçıl sokak protestoları devlet yetkilileri tarafından bir suç; bunu hâlâ hakları olarak gören Rusya vatandaşları tarafından ise bir kahramanlık eylemi olarak görülmeye başlandı” dedi.                 

“Rusya’da protestocuların karşılaştığı hukuksuz kısıtlamalar ve sert yaptırımlar ancak Kafkaesk olarak tanımlanabilir” diyen Kozlovsky, Rusya yetkililerinin barışçıl toplanma hakkına, 16 yıl içinde 13 yasa değişikliği ile müdahale ettiğine dikkat çekti.

Rusya'da barışçıl toplanma özgürlüğünü kısıtlamak için kullanılan 13 önemli yasa değişikliğinden dokuzu, 2014'ten sonra hükümet karşıtı protestolar ve uluslararası insan hakları hukuku ile Rusya’nın kendi anayasası tarafından güvence altına alınan insan hakları üzerindeki baskıların bir parçası olarak çıkarıldı.

Yerel yetkililer, federal mevzuatın belirlediği eğilimi takip etti ve barışçıl toplanma konusunda yeni kısıtlamalar getirdi. Bu değişiklikler hem polisi hem de ceza adalet sistemini cesaretlendirerek, polis memurlarını barışçıl protestocuları susturmak için giderek daha sert yöntemler kullanmaya ve mahkemeleri protestoculara ağır cezalar vermeye teşvik etti.

Kamusal alandaki toplanmalara yönelik yasal kısıtlamalar

Protesto için gereklilikler, mevcut haliyle yasaya göre uzun süreli ve her zamankinden daha kısıtlayıcı hale geldi. Örneğin art arda 12 ayda bir defadan fazla “anayasal düzene, devlet güvenliğine, kamu güvenliğine veya kamu düzenine karşı suçlar” veya protestoyla ilgili idari suçlardan suçlu bulunan kişilerin kamusal alanda herhangi bir toplanma düzenlemeleri yasaklandı.

Federal düzeyde yapılan düzenlemeler uyarınca, toplanmalar; adliyeler, cezaevleri, başkanlık konutları ve Aralık 2020’den bu yana acil servislerin yakınında gerçekleşemiyor. Ancak bölgesel mevzuat bu kısıtlamaları daha da sertleştiriyor. Örneğin, Kirov Oblast’ta yerel yasalar; kültürel, eğitimsel, tıbbi tesislerin veya eğlence tesislerinin, alışveriş merkezlerinin, oyun alanlarının ve hatta toplu taşıma duraklarının yakınlarındaki -aslında hemen hemen her yerdeki- toplanmaları yasaklıyor. Kendiliğinden gelişen, plansız toplanmalar her yerde yasak; gerçekleştiklerinde ise orantısız güç kullanımı ile dağıtılıyor.

Aralık 2020'den bu yana, Rusya vatandaşlarının ve yetkililer tarafından “yabancı ajan” olarak yaftalanan sivil toplum örgütlerinin yanı sıra Rusya vatandaşı olmayan kişilerin, yabancı ve uluslararası kuruluşların halka açık toplantıları finanse etmesi yasak. Ayrıca, 500'ün üzerinde katılımcının yer aldığı toplantılar belirlenmiş bir banka hesabı kullanılarak finanse edilmek zorunda, aksi takdirde yasa dışı sayılıyorlar. Hemen hemen her türde protestonun düzenleyicileri yetkililere önceden bildirimde bulunmak zorunda.

Oleg Kozlovsky, “Bu 'ön bildirim' prosedürleri, yetkililer tarafından bir toplanmaya katılanların sayısını çeşitli bahanelerle sınırlamak, toplanmayı bir şehrin seyrek nüfuslu bir bölümüne taşımak veya tamamen yasaklamak için rutin olarak kullanılıyor. Ayrıca, 2021'de kabul edilen mevzuat değişiklikleri uyarınca, yetkililer, ‘acil durum veya terör saldırısı’ ya da ‘ciddi bir tehdit’ gibi belirsiz ifade edilen ve asılsız bahanelerle izinleri ‘iptal etme’ yetkisini elde etmiş durumda” dedi.

Barışçıl protestoculara yönelik yüklü para cezaları, idari gözaltı ve ceza kovuşturmaları

Yıllar içinde, İdari Suçlar Kanunu ve Ceza Kanunu, ifade özgürlüğünü ve barışçıl toplanma hakkını kısıtlayan ve çeşitli sözde “suçlara” yönelik daha sert yaptırımlar uygulanmasını öngören hükümlerle büyük ölçüde genişletildi.

2011’den bu yana Toplantı Kanunu’nun yasal olarak tanımlanmış belirli ihlallerinin sayısı üçten 17’ye yükseldi. Azami para cezaları 2012’de 2 bin Ruble’den (60 Amerikan Doları) 2021’de 300 bin Ruble’ye (4 bin Amerikan Doları) hızla yükseldi ve bu 17 suçtan 12’si için 30 güne kadar idari gözaltı muhtemel bir ceza olarak getirildi.

En baskıcı uygulama, 2014’te Ceza Kanunu’nun aşırı sert 212.1 Sayılı “Dadin Maddesi” ile Toplantı Kanunu’nun tekrarlanan ihlalleri için beş yıla kadar hapis cezası öngören cezai sorumluluk getirilmesiydi.

Oleg Kozlovsky, “Rusya’da tutuklu protestocular, barışçıl toplanma haklarını kullandıkları için suçlu muamelesi görmelerinin yanında haksız, kimi zaman beş dakika kadar kısa süren ve en önemli tanıkların mahkemeye çağrılmadığı, adeta birer parodi olan davalarda yargılanıyor ve polis raporlarının doğruluğu sorgulanmadan kabul ediliyor” değerlendirmesinde bulundu.

Aşırı güç kullanımı ve cezasızlık

Brifing ayrıca dövüş sanatları teknikleri kullandıkları belgelenen, protestoculara coplarla acımasızca vuran ve bu yılın başında elektroşok cihazlarıyla protestocuları sersemleten polis memurlarının aşırı güç kullanımlarının detaylarını da içeriyor.

Kamuoyunun, tıpkı Ocak 2021’de çevik kuvvet polisi tarafından karnına atılan tekme sonucunda yoğun bakıma alınan barışçıl protestocu Margarita Yudina’nın durumunda olduğu gibi, polisin aşırı güç kullanımına karşı geniş çaplı tepkisine rağmen yetkililer ya soruşturma açmak ve şüphelileri adalete teslim etmek için harekete geçmiyor ya da cezasızlık ortamını körükleyen bu soruşturmaları açıkça sona erdiriyor.

Oleg Kozlovsky, “Polise her türlü aşırılığın hoş görülebilir olduğu, şiddetin teşvik edildiği ve cezasızlığın garanti edildiği mesajı veriliyor” dedi.

Toplanmalara ilişkin mevzuatta kapsamlı değişiklik çağrıları

Uluslararası Af Örgütü, Rusya yetkililerini, ulusal kanunları ve uygulamalarını ülkenin anayasasına ve uluslararası insan hakları yükümlülüklerine uygun olacak şekilde yeniden düzenlemeye çağırıyor. Yetkililer, adli kovuşturmalarda karar verilmediği takdirde halka açık toplanmaların amaçlarını, yerlerini ve izinli katılımcı sayısını değiştiren önlemleri yasaklamalıdır.

Ayrıca, yetkililer, kanunda belirlenen süre içinde bildirimde bulunmanın imkansız veya uygulanamaz olduğu durumlarda kendiliğinden gelişen barışçıl toplantılara saygı göstermelidir.

Oleg Kozlovsky sözlerini şöyle sonlandırdı, “Gelecek ay yapılacak parlamento seçimleri Rusya’ya barışçıl toplanma hakkı dahil insan haklarının korunması ve geliştirilmesi yönündeki yaklaşımlarını değiştirme şansını veriyor. Seçimdeki adaylara ve gelecekteki meclis üyelerine barışçıl protesto hakkının verilebilecek veya alınabilecek bir şey olmadığını hatırlatmak istiyoruz. Barışçıl protesto hakkı herkesin hakkıdır ve hükümet bu hakka saygı duymalı, bu hakkı korumalı ve enerjisini bu hakkı zayıflatmak yerine güvence altına almaya harcamalıdır.”