• Bağımsız medya engellendi ve 150’den fazla gazeteci ülkeyi terk etmek durumunda kaldı.
• Facebook ve Twitter’a erişim engellendi.
• Yeni mevzuat, savaş hakkında bağımsız haberciliği 15 yıla kadar hapisle cezalandırıyor; “savaş” terimi ve “barış” çağrıları fiilen yasaklandı.
• 24 Şubat'tan bu yana savaş karşıtı protestolarda 13 bin 800'’ün üzerinde kişi keyfi olarak gözaltına alındı.
• Uluslararası Af Örgütü'nün Rusça web sitesine erişim engellendi

Uluslararası Af Örgütü bugün yaptığı açıklamada, Rusya yetkililerinin Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından bağımsız gazetecilik, savaş karşıtı protestolar ve muhalif sesler üzerinde ülke çapında benzeri görülmemiş bir baskı ortamı yarattığını söyledi.

Yetkililer, en popüler eleştirel medya kuruluşlarını engelleyerek, bağımsız radyo istasyonlarını kapatarak ve onlarca gazeteciyi işlerini durdurmaya veya ülkeyi terk etmeye zorlayarak insanları nesnel, tarafsız ve güvenilir bilgilere erişimden neredeyse tamamen mahrum bıraktı. Rusya'nın medya denetim kurumu Roskomnadzor da Facebook ve Twitter'a erişimi engelledi.

Uluslararası Af Örgütü Doğu Avrupa ve Orta Asya Direktörü Marie Struthers konuyla ilgili, “Yirmi yıldır Rusya yetkilileri, gazetecileri tutuklayarak, bağımsız haber odalarına baskı yaparak ve medya sahiplerini otosansür uygulamaya zorlayarak muhalif seslere karşı örtülü bir savaş yürütüyor. Ancak, Rusya tankları Ukrayna'ya girdikten sonra yetkililer, Rusya'nın medya ortamını çöle dönüştüren bir yakıp yıkma stratejisine geçti” yorumunda bulundu.

Eleştirel habercilik ve sosyal medya susturuldu

İşgalin başlamasıyla birlikte Roskomnadzor muhalefeti susturmak için yoğun bir sansür uygulaması başlattı. 24 Şubat'ta Roskomnadzor, tüm medya kuruluşlarına yalnızca resmi, devlet onaylı bilgi kaynaklarını kullanmalarını, aksi takdirde “yalan haber” yaymaktan ağır cezalarla karşı karşıya kalacaklarını açıkladı. Rusya'nın Ukrayna'daki askeri eylemlerini tanımlarken "savaş," "işgal" ve "saldırı" kelimelerinin kullanılması yasaklandı.  

28 Şubat'ta Roskomnadzor, Radio Free Europe/Radio Liberty'nin (Özgür Avrupa Radyosu) yan kuruluşu olan Nastoyaşe Vremya gazetesine erişimi, işgal hakkında “güvenilmez” bilgiler yaydığı için engelledi. 1 Mart'ta, Rusya'daki internet kullanıcılarının Ukrayna haber kaynaklarının neredeyse hiçbirine erişimi yoktu.

Takip eden günlerde, Kremlin; TV Rain, Echo of Moscow radyo istasyonu, Letonya merkezli Meduza, Rusya merkezli muhalif haber kuruluşları Mediazona, Republic ve Sobesednik, taban aktivizmi portalı Activatica ve BBC, Voice of America ve Deutsche Welle’in Rusça yayın yapan servisleri dahil olmak üzere bir dizi bağımsız medyayı sansürledi.

Haber sitelerinin engellenmesi ve kovuşturma tehdidi Rusya'dan gazeteci göçüne yol açtı. Rusya'da şu anda erişilemeyen bir araştırmacı gazetecilik sitesi olan Agentstvo'ya göre, savaşın başlangıcından bu yana en az 150 gazeteci ülkeden kaçtı.

TV Rain, misilleme korkusuyla yayını durdurmaya karar verdi. Önemli bir bölgesel haber kanalı olan Znak.com, sansür korkularını gerekçe göstererek faaliyetlerini durdurdu. Echo of Moscow radyo istasyonu yayından kaldırıldı; kısa bir süre sonra, devlete bağlı sahipleri şirketi tasfiye etmeye karar verdi. Nobel Barış Ödülü sahibi Dimitri Muratov liderliğindeki bağımsız gazeteciliğin öncüsü Novaya Gazeta bile 4 Mart'ta Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle ilgili makaleleri kaldıracağını duyurdu. 

1 Mart'tan itibaren Roskomnadzor, Twitter ve Facebook trafiğini yavaşlatmaya başladı ve ardından iki şirketi Ukrayna'daki çatışmalar hakkında "yanlış" bilgi yaymakla suçladı. 4 Mart'ta her iki sosyal medya platformuna da erişim engeli getirildi.

Marie Struthers, “Yetkililerin dur durak bilmeyen çabalarına rağmen Rusya'da özgür basın ölmedi. Cesur gazeteciler haber odalarında değil, dünyanın dört bir yanına dağılmış sürgün muhabirler olarak önemli çalışmalarını sürdürüyorlar. Haberleri televizyonda görünmeyebilir veya radyoda duyulmayabilir, ancak gerçek YouTube'da canlı yayınlanıyor. Sözleri gazete sayfalarını süslemiyor olabilir, ancak Telegram kanalları aracılığıyla dünyaya yayılıyor. Tüm bu muhabirlerden gelen hayati güncellemeler paylaşılmalı ve bunlara değer verilmeli” dedi.

“Yabancı ajanlar” ve “istenmeyen örgütler” yasalarının silah haline getirilmesi

Rusya makamları, medyayı ve muhalif sesleri bastırmak için aşırı sert olduğu bilinen baskıcı yasaları da kullandı. 5 Mart'ta, iki araştırmacı haber kuruluşu, Vazhnye Istorii ve Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP) “istenmeyen örgüt” ilan edildi; böylece faaliyetleri suç sayıldı ve Rusya'da çalışmaları yasaklandı.

9 Mart'ta Devlet Duması'nda, "yabancı ajan" olarak yaftalanan sivil toplum örgütlerinin, kamu derneklerinin ve medya kuruluşlarının tüm mevcut ve eski çalışanları ve üyeleri ile bireysel olarak bu şekilde yaftalanan kişilerin "birleşik bir kaydını" oluşturan yeni bir yasa tasarısı sunuldu.

Savaş karşıtı protestolara yönelik baskılar

Rusya'da savaş karşıtı hareket, polisin barışçıl protestolara sert müdahalesine, aşırı sert kısıtlamalara ve yetkililerin toplanmaları hızla ve şiddet kullanarak dağıtmasına rağmen sokakları protestolarla doldurmaya devam ediyor.

Polis faaliyetlerini gözlemleyen OVD-Info adlı sivil toplum örgütünün bildirdiğine göre, 24 Şubat'tan bu yana Rusya'da savaş karşıtı protestolarda 13 bin 800 civarında barışçıl protestocu keyfi olarak gözaltına alındı. Bu sayı, yalnızca 6 Mart'ta 70 şehirde gözaltına alınan 5 binden fazla barışçıl protestocuyu kapsıyor.

14 Mart’ta Rusya devlet televizyonu çalışanı Marina Ovsyannikova haber bülteni sırasında canlı yayına çıkarak, “Propagandaya inanmayın. Size burada yalan söylüyorlar” yazılı bir pankart açtı. Aynı anda “Savaşı durdurun!” diye bağırdı.

OVD-Info’nun açıkladığına göre Ovsyannikova hızla gözaltına alındı ve götürüldü. Polis, gece boyunca Ovsyannikova’nın gözaltında olup olmadığı dahil akıbeti ve nerede tutulduğuyla ilgili hiçbir bilgi vermedi. 15 Mart’ta, Rusya basını, Ovsyannikova’nın “izinsiz eylem düzenlemek” ile suçlandığını bildirdi. Aynı zamanda yetkililerin Marina Ovsyannikova hakkında kovuşturma açmayı planladığına ilişkin haberler de basında yer aldı.

Marie Struthers konu hakkındaki açıklamasında, “Rusya yetkilileri, canlı yayında cesur bir protesto gerçekleştirmesinin ardından alıkonulan Marina Ovsyannikova’yı derhal serbest bırakmalıdır. Hiç kimse yalnızca fikirlerini ifade ettiği için, dış dünyayla iletişiminin kesilmesi bir yana gözaltına bile alınmamalıdır. Ovsyannikova, ifade özgürlüğü hakkını cesurca kullandığı için misillemeyle karşılaşmamalı” dedi. Struthers, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Tüm muhalefet biçimlerini ve savaş karşıtı hareketi suç saymaya devam eden Kremlin, Ukrayna’da işlenen olası savaş suçlarının insanlara neye mâl olduğunu gizlemeye kararlı. Marina Ovsyannikova hiçbir suç işlemedi. Ovsyannikova’nın meydan okuyan protestosu, Rusya yetkililerinin tam bir karartma uygulamaya çalıştığı noktaya ışık tutuyor.”

Rusya'da özgürlüklerinden yoksun bırakılan insanlar devamlı dayak, aşağılama ve diğer türde kötü muameleye maruz bırakılıyor. Ayrıca birçok kişi avukatlarına erişimlerinin engellendiğini ve kendilerine yiyecek, su veya yatak verilmediğini söyledi.  

Dikkat çekici bir vakada, 6 Mart'ta Moskova'daki Brateyevo polis karakolunda bir protestocu bir polis memurunun kendisine şunları söylediğini kaydetti: “Bu iş bitti. Putin bizim tarafımızda. Siz Rusya'nın düşmanlarısınız. Siz halkın düşmanısınız.” Polis memuru ardından protestocuyu saçından sürükledi, plastik su şişesiyle yüzüne vurdu ve o esnada, “Hepinizi burada öldüreceğiz, hepsi bu. Bunun için bir ödül daha alacağız” dedi.

Marie Struthers, “Rusya'da savaşa karşı çıkan cesur insanlar ciddi kişisel risklerle karşı karşıya. Yetkililerin gözünde zaten bir suç olan sokağa çıkma eyleminde savaşın sona ermesini talep ettiklerinde, mesajları devlet propagandasıyla o kadar açık bir tezat oluşturuyor ki, onları güvenlik güçlerinin hedef tahtasına yerleştiriyor. Bu insanlar, yine de işgalin adaletsizliğine karşı seslerini yükseltmeye cesaret ettikleri için tebrik edilmelidir” ifadelerine yer verdi. 

“Yalan haberler”in suç sayılması

4 Mart'ta Rusya parlamentosu, Rusya Silahlı Kuvvetlerinin faaliyetleri hakkında "yanlış bilgi" yayan veya Rusya birliklerini "itibarsızlaştıran" paylaşımları suç sayan bir yasa çıkardı. Bu “suçları” işlediğine karar verilen herkes, para cezasına veya 15 yıla kadar hapis cezasına mahkum edilebilir. Takip eden üç gün içinde, "savaş" kelimesini ve "barış" çağrısını fiilen yasaklayan yeni yasa uyarınca 140'tan fazla kişi gözaltına alındı.

Marie Struthers sözlerini şöyle sonlandırdı: “Böyle karanlık zamanlarda, yalnızca dayanışma ve iyi niyet, devlet şiddetinin ve yaygın kanunsuzluğun saldırısına meydan okuyabilir. Rusya yetkililerini sivil toplum örgütlerine ve gazetecilere yönelik amansız saldırılarına son vermeye çağırıyoruz. Ve uluslararası toplumdan, davaları için çok acı çekmelerine rağmen gerçeği açıklamaya ve adaletsizliğe karşı durmaya devam eden Rusyalı gazeteciler, insan hakları savunucuları ve aktivistlere mümkün olan her türlü desteği vermelerini istiyoruz.”

Uluslararası Af Örgütü'nün Rusça web sitesine erişim engeli

İfade özgürlüğüne yönelik saldırıların bir parçası olarak, Uluslararası Af Örgütü'nün Rusça web sitesine erişim engeli geldi.

Uluslararası Af Örgütü, Rusya’da yaşayan insanlar açısından haber alma ve bilgi edinme hakkına dikkat çeken bir açıklama yaptı. Kremlin’in diğer birçok insan hakları örgütü, bağımsız medya kuruluşu ve sosyal medya platformunun yanı sıra Uluslararası Af Örgütü'nün Rusça sitesini de engelleyerek, Rusya'nın Ukrayna'da yarattığı dehşet hakkındaki gerçeği sindirme amacına dikkat çekti. Rusya’nın Ukrayna'da işlediği olası savaş suçları hakkındaki bilgilerin yayılmasının engellendiği belirtildi. Rusya'yı, Uluslararası Af Örgütü'nün Rusça web sitesinin engelini derhal kaldırmaya ve insanların hangi bilgi kaynaklarına erişmek istediklerine özgürce karar vermelerine izin vermeye çağırdı.