On yıldan uzun bir süre önce Demir Adam (Iron Man, 2008) filmiyle başlayan Marvel Sinematik Evreni'nin 22. ve son filmi Yenilmezler: Son Oyun (Avengers: Endgame, 2019) gösterime girdi. Jack Kirby ve Stan Lee’nin çizgi romanlarından uyarlanan Marvel Sinematik Evreni, tüm zamanların en başarılı film serilerinden birisi. Serinin son filmi olan Yenlmezler: Son Oyun'un da yılın en çok ses getiren filmi olması bekleniyor.

Ancak film, çoğunluğun görüşünü paylaşan bir sivil toplum örgütü tarafından öğrenme imkanı olarak kullanılana kadar popüler kültür alanında dikkate değer bir konu değildi. Uluslararası Af Örgütü’nde çalışan Marvel uzmanı arkadaşlarımıza danışarak, Marvel filmlerindeki en kötü karakterlerin insan hakları ile ilgili sicilini gerçek hayattaki uluslararası adalet kavramlarına göre inceledik.

Karşınızda Marvel Sinematik Evreni'nde en ağır insan hakkı ihlallerinden sorumlu karakterler! Patlamış mısırlarınızı hazırlayın ve filmleri henüz izlemediyseniz, bu yazıda filmlerle ilgili birçok ipucu olduğunu unutmayın.

***Yazının devamı filmlerdeki sürpriz gelişmeler hakkında bilgi içerebilir***

Kree Irkı
İnsan hakları ihlalleri: Soykırım ve kitlesel katliam.

Marvel filmlerinde tekrar tekrar insanlığa karşı suçlar işlendiğini görüyoruz. Bu suçlar, savaşın olduğu veya olmadığı zamanlarda sivillere yönelik yaygın ya da sistematik saldırıların parçası olarak işleniyor. İşkence, zorla kaybetmeler, öldürmeler, köleleştirme, sınır dışı etme ve tecavüz de dahil cinsel şiddet ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet suçları da söz konusu suçlar arasında bulunuyor.

Serinin son bölümü, Marvel Sienmatik Evreninde o zamana dek anlatılan en ağır suçlardan birinin sonrasını, yani Thanos’un evrendeki tüm canlıları toplu halde öldürmesini konu alıyor.

Bu vahşet etki alanı düşünüldüğünde en ağır suç olsa da, Thanos’un parmağını şaklatmasıyla evrenin yarısını yok etmesi de esasen gelişigüzel ve toplu halde öldürme kapsamına giriyor. Thanos’un fiilinde belirli grupların hedef alınması veya seçilip ayrılması ise söz konusu değil. Soykırım insanlığa karşı işlenen bir suçtur ve çoğunlukla kitlesel katliamları da kapsar, ancak kitlesel katliamların tümü soykırım kapsamına girmez.

Çünkü soykırım; ulusal, etnik, ırksal veya dinsel bir grubu kısmen veya tamamen ortadan kaldırma amacıyla işlenen belirli fiiller demektir.

İnsanlığa karşı işlenen diğer suçlar gibi soykırım da işlenebilecek en ağır insan hakları ihlallerinden biridir. Marvel evrenindeki en güçlü ırklardan biri olan Kree ırkının Marvel Sinematik Evreni'nde en ağır insan hakları ihlallerini işleyen topluluklardan biri olarak bilinmesi de bu yüzdendir.

Kaptan Marvel (Captain Marvel, 2019) filminde, Kree ırkının, kendilerini gösterdikleri gibi arabulucu olmadığını, tam tersine, Skrull ırkı olarak bilinen bir diğer grubu ortadan kaldırma amacıyla savaş borazanlığı yaptığını öğreniyoruz. Böyle bir savaş, bir grubu bütünüyle ortadan kaldırmayı amaçladığı için de soykırım kapsamına giriyor.

Seyirci güvenlik arayışındaki Skrull ırkının, Kree’ler tarafından tehlikeli bir yabancı düşman olarak günah keçisi yapıldığını Carol Danver’in keşfetmesi üzerinden önemli bir kırılma yaşıyor.

İnsanlık tarihi boyunca defalarca tanık olduğumuz gibi, bir grubu kimliği temelinde ötekileştirme, insanlık dışına çıkarma ve günah keçisi ilan etme taktiği çoğunlukla soykırıma doğru giden fiillerin gerçekleştirilmesine yol açıyor.

Thanos
İnsan hakları ihlalleri: İnsanlığa karşı suçlar, kitlesel katliam, işkence, sivillerin hedef alınması ve öldürülmesi de dahil savaş suçları ve savaş esirlerine kötü muamele.

Filmlerde mutlak hain olduğu ortaya çıkan Thanos, her yerdeki çevrecilerin adını kötüye çıkarıyor. Yenilmezler: Sonsuzluk Savaşı (Avengers: Infinity War, 2019) filminde zırh eldivenli güçlü erkek, evrenin yarısını öldürerek o zamana kadar görülmemiş boyutlarda bir kitlesel katliam işliyor ve bunu doğal kaynaklar üzerindeki yükü hafifletmek için yaptığını söyleyerek katliamı haklı göstermeye çalışıyor.

Ancak Thanos savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar konusunda Kree’lerin işlediği suçlarla başa baş gitse de işlediği diğer insan hakları ihlallerini de görmezden gelemeyiz. Kızları Gamora ve Nebula’ya yaptığı duygusal ve fiziksel işkence, Thanos’un ürkütücü hak ihlalleri arasında yer alıyor.

İnsan hakları hukuku gereğince hepimizin işkence veya diğer zalimane, insanlık dışı veya alçaltıcı muamele veya cezalandırmaya uğramama hakkı vardır. Genellikle işkencenin fiziksel bir eylem olduğunu düşünürüz, ancak Thanos’un yaptıklarında gördüğümüz gibi, iktidar sahipleri diğer insanlara ağır ruhsal acılar çektirmek için çoğunlukla psikolojik işkenceye başvurur. Buna benzer psikolojik istismar uç noktalara vardığında insan hakları ihlali oluşturur.

Odin
İnsan hakları ihlalleri: zorla kaybetme, olası savaş suçları.

Odin filmlerin hiçbirinde hain olarak tasvir edilmese de Asgard Kralı’nın zamanında insan hakları ihlalleri işlediği ve bu ihlallerden ötürü hiçbir ceza almadığı gerçeğini yok sayamayız.

Odin’in inişli çıkışlı geçmişini Thor Ragnorok (2017) filminde keşfediyoruz. İlk çocuğunun Hela olduğu ve Odin’in onunla birlikte Dokuz Dünya’yı fethedip yeni bir imparatorluk kurmak için kanlı ve şiddetli bir savaşa girdiği ortaya çıkıyor. Ancak filmde bu savaşların doğrudan diğer ordulara karşı mı verildiği veya savaşlar sırasında sivillerin hedef alınıp alınmadığı belirsiz kalıyor.

Hela’nın yok etme arzusu babasınınkini geçince, Odin onu bir yere kapatmaya ve onunla ilgili her şeyi ortadan kaldırmaya karar veriyor. Böylece, Odin’in Dokuz  Dünya’yı fethederken herhangi bir insan hakları ihlali işleyip işlemediğini bilmesek de kendi kızını zorla kaybettiğini kesin olarak biliyoruz.

Uluslararası insan hakları hukukunun tanımına göre zorla kaybetme, devlet görevlileri ya da devletin yetkilendirmesiyle hareket eden kişiler tarafından bir kimsenin gözaltına alındığı, tutuklandığı, kaçırıldığı ya da diğer herhangi bir biçimde özgürlüğünden yoksun bırakıldığı durumlarda, bu kişinin özgürlüğünden yoksun bırakıldığının inkâr edilmesi ya da kaybedilen kişinin akıbetinin veya nerede tutulduğunun gizlenmesidir. Odin’in yaptıkları Hela’yı etkin bir biçimde hukuki korumadan yoksun bırakıyor. Zorla kaybetmeler tam da bu nedenle ağır insan hakları ihlalleridir.

Odin’in bu listeye dahil edilmesi tartışmalı bir nokta gibi görünebilir, fakat gerçekte Odin, devletin başı olarak insan haklarının korunması ve savunulmasından birincil derecede sorumludur. Uluslararası Af Örgütü bu nedenle insan haklarının savunulması konusunda belirli kişilerin veya grupların eylemlerinden ziyade devletin yaptıklarını incelemeye büyük önem vermektedir.

Buradaki listenin yanlış olduğu düşünüyorsanız, Marvel Evreninde gördüğünüz en ağır insan hakları ihlalleriyle ilgili düşüncelerinizi bize (@aforgutu) tweet atabilirsiniz.

Kharunya Paramaguru
İleitşim Birimi Yöneticisi
Uluslararası Af Örgütü