Uluslararası Af Örgütü’nün yeni araştırması, Fransa’nın Lübnan ve Beyrut sokaklarındaki protestolarda göstericilere doğrultulan silahlardaki rolünü ortaya koyuyor.

Uluslararası Af Örgütü, Fransa yapımı kolluk ekipmanlarının Lübnan’da Ekim 2019’dan beri süregelen büyük ölçüde barışçıl protestoların bastırılmasında kullanıldığını açıkladı ve utanç verici rol olarak tanımladığı iş birliği ile sağlanan ekipmanların, Ağustos 2015 protestolarında da benzer amaçlarla kullanıldığını hatırlattı.

Araştırma, Lübnan güvenlik güçlerinin Fransa yapımı silahlarla protestoculara karşı gereksiz veya aşırı güç kullandığını ve ağır yaralanmalarla ilgili cezasızlığı belgeliyor. Fransa hükümeti, Uluslararası Af Örgütü’nün silah satışlarının devam edip etmediğinin açıklanması talebiyle ilettiği mektuplara ve e-postalara yanıt vermedi.

Uluslararası Af Örgütü: Fransa’dan Lübnan’a ekipman satışını durdurun!

Uluslararası Af Örgütü Fransa Savunuculuk Direktörü Aymeric Elluin, silah ticareti hakkında çalışıyor. Elluin konuya ilişkin yaptığı açıklamada, “Fransa yıllardır Lübnan güvenlik güçlerine kolluk ekipmanları satıyor. Lübnan güvenlik güçleri ise bunları ağır insan hakları ihlalleri işlemek veya ihlalleri kolaylaştırmak için kullanıyor. Uluslararası ve bölgesel hukukun yanı sıra iç hukukun da gerektirdiği koşulları hatırlatıyoruz. Fransa’yı, Lübnan yetkilileri geçmişteki ihlalleri kabul edene kadar ve en önemlisi, ihlallerin yeniden işlenmesini engelleyecek önlemler alana kadar kolluk ekipmanı satışlarını durdurmaya çağırıyoruz” dedi.

Elluin, sözlerini şöyle sürdürdü: “Lübnan güvenlik güçleri bir cezasızlık ikliminde faaliyet gösteriyor. Fransa yapımı silahlar dahil olmak üzere çeşitli silahların barışçıl protestoculara karşı hukuka aykırı biçimde kullanılmasına ilişkin hiçbir etkili soruşturma yürütülmedi ve yargı yetkilileri tek bir emniyet memurundan bile hesap sormadı.”

17 Ekim 2019’da Lübnan’ın dört bir yanında artan fiyatlar, yüksek işsizlik oranı, yetersiz kamu hizmetleri, yaygın ve sistemsel yolsuzluğa karşı kitlesel protestolar düzenlendi. COVID-19 ve daha önce benzeri görülmemiş bir ekonomik krizin birleşik etkileri nedeniyle Mart 2020’ye kadar sürdükten sonra bu tarihte bir süreliğine durdurulan protestolar, Ağustos 2020’de Beyrut limanında meydana gelen patlamanın ardından devam etti.

En az bin protestocu, çoğunlukla biber gazı gibi tahriş edici kimyasal maddeler, plastik mermiler gibi kinetik enerjili mermiler ve bunları ateşleyen silahlar dahil olmak üzere Fransa yapımı daha az öldürücü silahlar kullanan Lübnan güvenlik güçlerinin hukuka aykırı güç kullanımı nedeniyle yaralandı. Fransa yapımı zırhlı araçlar da Lübnan güvenlik güçlerince kullanıldı.

Uluslararası Af Örgütü Kriz Müdahale Programı Kanıt İnceleme Bölümü ve Dijital Veri Doğrulama Birimi, Ekim 2019-Ekim 2020 tarihleri arasında ve Ağustos 2015’te Beyrut’ta gerçekleştirilen protestolara ilişkin 101 videoyu inceledi. Bu protestolarda güvenlik güçleri birçok kez hukuka aykırı güç kullandı. Videolarda, Fransa yapımı ekipmanlar devamlı olarak görüldü. Ayrıca, güvenlik güçlerinin protestolar sırasındaki güç kullanımını sahada gözlemlemek üzere Beyrut’a giden Uluslararası Af Örgütü, aralarında yaralı protestocuların ve görgü tanıklarının yer aldığı 90’ın üzerinde kişiyle görüşmeler gerçekleştirdi ve sağlık raporlarını inceledi.

Videolarda görülen Fransa yapımı ekipmanlar arasında araca bağlı ateşleyiciler (Alsetex Land Cougar 12), biber gazı bombaları (Nobel Sport Sécurité MP7, Alsetex CM4 ve CM6), plastik mermiler (SAPL Gomm-Cogne tipi mühimmat kalibreli fişekler), bomba atarlar (Alsetex Chouka ve Cougar) ve Arquus Sherpa zırhlı personel taşıyıcıları vardı.

‘İnsanlar yüzüstü bırakıldı’

Ekim 2019’daki benzeri görülmemiş kitlesel protestoların başlangıcından sonraki 12 aylık süreçte avukatlar, yaralı protestocuları temsilen savcılıklara en az 40 şikayet dilekçesi sundu. Ancak savcılar, hukuka aykırı güç kullanımı ve işkence iddialarını soruşturmadı. Bazı durumlarda savcılar, iddiaları etkin şekilde soruşturmadan dosyaları kapattı, bazı durumlarda ise soruşturma başlattı ancak çok sınırlı ilerleme kaydetti. Şikayetler dilekçelerinin bir kısmı, uluslararası insan hakları standartları gereğince insan hakları ihlallerinin işlendiği durumlarda onarım sağlanabilmesi için gerekli bağımsızlığa sahip olmayan askeri yargı sistemine taşındı, diğerleri ise soruşturulmak üzere halihazırda işkence ve hukuka aykırı güç kullanımıyla suçlanan birimlere sevk edildi.

19 Ağustos 2020’de Avukat Diala Shehade, 8 Ağustos’ta plastik mermiyle vurulduktan sonra gözünü kaybeden bir protestocuyu temsilen bir şikayet dilekçesi sundu. Savcıların şikayeti soruşturmadığını ifade eden Diala Shehade Uluslararası Af Örgütü’ne şunları aktardı, “Savcılık, protestoculara karşı işlenen suçlar söz konusu olduğunda insanları yüzüstü bırakıyor. Suçlulardan hesap sorması gereken bağımsız ve anayasal bir kurum olarak sahip olduğu yükümlülüklerin gereğini yerine getirmiyor.”

Biber gazının aşırı ve hukuka aykırı kullanımı

Uluslararası Af Örgütü, Fransa üretimi SAE Alsetex ve Nobel Sport Sécurité kapsülleri, SAE Alsetex bomba atarlar ve araca bağlı silahlar dahil biber gazı ekipmanlarının Ekim 2019 ile Ağustos 2020 arasında gerçekleştirilen protestoların yanı sıra Ağustos 2015’teki protestolarda da kötüye kullanıldığını belgeledi. Bu ekipmanlar en çok barışçıl protestocuları ve yerleşim bölgelerinde protestoları izleyen kişileri etkiledi. Uluslararası Af Örgütü sahada gözlem yaptı ve 2020 tarihli biber gazı kapsülleri buldu. Üzerlerinde yazan tarih, kapsüllerin yakın zamanda satın alındığına işaret ediyordu.

Birçok durumda, biber gazı, büyük ölçüde barışçıl seyreden bir protestoyu dağıtmak için kullanıldı ve böylece barışçıl toplanma hakkı ihlal edildi.

Uluslararası Af Örgütü ayrıca güvenlik güçlerinin hukuka aykırı ve son derece tehlikeli bir biçimde biber gazı kapsüllerini doğrudan protestocuların üzerine ateşlediğini de belgeledi. Kapsüllerin hareket halindeki araçlardan ateşlenmesi, kontrollü konuşlandırmayı da imkansız hale getirdi. Bu durum, bazı protestocuların başından ve üst gövdesinden ağır yaralanmasına yol açtı.

Göğüs hizasında sıkılan plastik mermiler

Daha az öldürücü silahların kullanımı hakkında BM yönergelerine göre, plastik mermiler gibi kinetik enerjili mermiler bir kalabalığın üzerine rastgele ateşlenmemelidir. Bu mermiler ancak daha az zarar verici yollardan şiddetin önlenemediği durumlarda, yalnızca şiddete başvuran kişiler hedef alınarak kullanılmalıdır. Ağır yaralanma riskinin en aza indirilmesi için vücudun aşağı kısmı hedef alınmalıdır.

Buna karşılık, Uluslararası Af Örgütü’nün Ocak ve Ağustos 2020 arasında gerçekleştirilen protestolara ilişkin fotoğraflar, videolar, tanıklıklar ve sağlık raporları üzerinde yaptığı inceleme, çevik kuvvet polislerinin büyük ölçüde barışçıl kalabalıklar üzerine sık sık göğüs hizasında plastik mermi sıktığını ve birçok protestocunun gözlerinden, yüzünden, boynundan, göğsünden, üst kol bölgesinden ve midesinden yaralandığını ortaya koydu. Polis bazı durumlarda da yakın mesafeden ateş etti.

18 Şubat 2020’de kaydedilen bir video, protestocuların üzerine yakın mesafeden ateş edildiğini ve Fransa yapımı SAPL plastik mermi fişeklerinin yerlerde bulunduğunu gösteriyor. O gün 400’ün üzerinde protestocu yaralandı. Bunlardan en az üçü gözünden vurulmuştu.

Aymeric Elluin, “Fransa yetkilileri, Lübnan güvenlik güçlerine, kolluk ekipmanları satışlarına ancak bu ekipmanların güç kullanımı ve barışçıl toplanma hakkını düzenleyen uluslararası hukuk ve standartlara uygun şekilde kullanıldığı kanıtlandığı takdirde devam edeceklerini bildirmelidir. Bunu kanıtlamanın bir yolu, geçmişteki ihlallerden ötürü hesap sorulduğunu ve ihlallere maruz bırakılan kişilere yeterli onarım sağlandığını göstermektir” dedi.

Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un Lübnan’ı ziyaretinden iki gün sonra, 8 Ağustos 2020’de protestocular hesap verebilirlik ve adalet çağrısında bulunmak için Beyrut’ta sokaklara çıktı. Güvenlik güçleri ve ordu, büyük ölçüde barışçıl kalabalıkların üzerine sorumsuzca biber gazı, plastik mermiler ve pompalı tüfek topları sıktı. Görüntülü kanıtlar, Lübnan güvenlik güçlerinin o gün Fransa yapımı birçok ekipmanı kötüye kullandığını gösteriyor. Uluslararası Af Örgütü; SAE Alsetex Land Cougar 12 ateşleyicileri, Cougar 56mm ateşleyiciler ve Alsetex ve Nobel Sport Sécurité biber gazı bombalarının yanı sıra Arquus Sherpa zırhlı personel taşıyıcılarından da biber gazı sıkıldığını tespit etti.

Aymeric Elluin sözlerini şöyle sonlandırdı, “Cumhurbaşkanı Macron’un Lübnan halkına destek olma sözü, Fransa yapımı silahları insan haklarının seri ihlalcilerine teslim etmeyi değil, Lübnan’da insan haklarının, hesap verebilirliğin ve hukukun üstünlüğünün geliştirilmesini kapsamalıdır.”