• Uluslararası Af Örgütü’nün yeni raporuna göre barışçıl protestoculara karşı plastik mermi ve diğer daha az öldürücü silahların kötüye kullanılması giderek rutin bir hale geliyor, daha fazla yaralanma ve ölüme yol açıyor.
• Plastik mermiler ve diğer daha az öldürücü silahlar kolay ulaşılabilir hale geldikçe protestoculara karşı güç kullanımı ve kalıcı yaralanmalar arttı.
• Polis ekipmanlarının ticaretini düzenlemek ve protesto hakkını korumak için küresel bir İşkencesiz Ticaret Anlaşmasına acil ihtiyaç var.

Kauçuk, plastik mermileri ve diğer emniyet silahlarının daha sıkı şekilde denetlenmesi ve ticaretinin düzenlenmesi için küresel bir anlaşma gerekliliğine vurgu yapılan Uluslararası Af Örgütü raporunda, “Bugün dünyanın dört bir yanında güvenlik güçlerinin daha az öldürücü silahları devamlı kötüye kullanması barışçıl protestocuları şiddetle baskılıyor ve korkunç yaralanmalara ve ölümlere neden oluyor” değerlendirilmesinde bulunuldu.

Omega Araştırma Kuruluşuyla ortak hazırlanan Gözüm Patladı başlıklı rapor, son beş yılda 30’dan fazla ülkede yapılan bir araştırmaya dayanıyor. Araştırma, binlerce protestocunun ve izleyenlerin, Kinetik Etkili Mermiler (KIP), kauçuk mermiler, kauçuklaştırılmış saçmalar dahil olmak üzere az öldürücü kolluk silahlarının dikkatsiz ve orantısız kullanımı nedeniyle sakatlandığını ve onlarcasının öldürüldüğünü belgeliyor.

Uluslararası Af Örgütü’nün Askeri, Güvenlik ve Polis Faaliyetleri alanındaki araştırmacısı Patrick Wilcken, “Suistimal döngüsünü kırmak için acilen şiddet kullanımına karşı etkili yönergelerle birlikte Kinetik Etkili Mermiler dahil daha az öldürücü silahların üretimi ve ticaretine yasal olarak küresel denetimler getirilmesi gerektiği kanaatindeyiz” dedi.

Uluslararası Af Örgütü ve Omega Araştırma Kuruluşu, yapısı itibariyle kötüye kullanılma eğilimi taşıyan Kinetik Etkili Mermiler ve diğer kolluk silahlarının üretimini ve ticaretini yasaklamak, kauçuk ve plastik mermileri de içeren kolluk ekipmanlarının insan hakları temelli ticari denetimini yürürlüğe koymak için BM destekli İşkencesiz Ticaret Anlaşması talep eden 30 kuruluş arasında.

Omega Araştırma Kuruluşu Araştırma Görevlisi Dr. Michael Crowley, “İşkencesiz Ticaret Anlaşması, doğası itibariyle tehlikeli ve kusurlu tekli Kinetik Etkili Mermilerin, kauçuk kaplama metal mermilerin, kauçuklaştırılmış saçmaların ve dünyanın dört bir yanında ölüm, körlük ve diğer ciddi yaralanmalara sebep olan birden fazla fırlatıcıya sahip mühimmat da dahil, yapısı gereği suistimal edilebilir olan tüm kolluk silah ve ekipmanının üretim ve ticaretinin önüne geçecektir” dedi.

İnteraktif haritada 2019 İstanbul ve 2022 Adana'daki protestolar ve şiddet Türkiye'den iki vaka olarak yer alıyor.

Dünyanın dört bir yanında daha az öldürücü silahların yanlış kullanımı feci yaralanmalara sebep oluyor

Silahlar yüzlerce durumda kalıcı hasara ve çok sayıda ölüme neden oldu. Göz yuvarı yırtılması, retinal bağlantı kopmaları ve bütünüyle görüş kaybı dahil göz yaralanmalarında, kemik ve kafatası çatlamalarında, beyin hasarlarında, iç organ yırtılmalarında, kan kaybında ve kırılmış kaburgalardan kaynaklanan yarılmış kalp ve akciğerlerde, cinsel organlara hasarda ve psikolojik travmalarda endişe verici bir artış oldu.

18 Ekim 2019'da Barselona sokaklarında polis tarafından protestoculara ateşlenen bir plastik mermi. © Andrea Baldo/LightRocket via Getty Images

Şili’nin Ulusal İnsan Hakları Enstitüsü’ndeki değerlendirmeye göre, Ekim 2019’da başlayan protestolardaki polis önlemleri 30’dan fazla göz kaybı veya göz merceği yırtılması da dahil 440 göz yaralanmasına sebep oldu. 1990-2017 yılları arasında tıbbi literatüre dayanan hakem denetiminden geçmiş çalışmalar en az 53 kişinin güvenlik güçleri tarafından atılan saçmalardan dolayı hayatını kaybettiğini göstermektedir. Bu değerlendirmeye göre yaralanan bin 984 kişiden 300’ünde kalıcı hasar oluştu. Gerçek sayılar daha da yüksek olabilir.

O zamandan bu yana Kinetik Etkili Mermilerin çeşitleri ve kullanımı küresel çapta artış gösterdi, dolayısıyla da protestolardaki polis denetiminin askerileştirilmesini artırdı. UAÖ raporu, Kinetik Etkili Mermilerin kullanımına dair ülke bazlı yönergelerin, silah kullanımına ancak saldırgan kişilerin yakınlarındaki insanlara zarar verme tehlikesi olduğunda son çare olarak başvurulması gerektiğini belirten uluslararası standartlara nadiren uyduğunu belirtiyor. Ayrıca, polis güçleri rutin olarak yönetmelikleri ihlal ediyor ve buna karşın cezasız kalıyor.

Nisan 2021’de 22 yaşında olan Leidy Cadena Torres, bir polis memuru tarafından yakından ateşlenmiş kauçuk bir mermi ile yüzünden vurulduğunda Kolombiya’nın başkenti Bogota’da vergi reformlarına yönelik düzenlenen protestoya yürüyordu. Bir gözünü kaybetti.

Leidy Cadena Torres, 28 Nisan 2021'de Kolombiya polisi tarafından yakın mesafeden atılan plastik mermiyle vurulduktan sonra bir gözünü kaybetti. © Amnesty International

 “Ne olduğunu anlamadım ve telefonumu çıkarıp fotoğrafımı çektim ama fotoğrafı göremedim” diyen Torres şöyle devam etti: “Sizi korkutmak için gözünüzü çıkarmak gibi görünür bir şekilde yaralamaya çalışıyorlar ki dışarı çıkmayın [protesto etmeyin].”

Leidy Cadena Torres’in yaşadığı körlük durumu, benzer durumlarda güney ve orta Amerika ülkelerinde, Avrupa’da, Orta Doğu’da, Afrika’da ve ABD’de yakın zamanda ve güncel protestolarda korkutucu bir düzenlilikle tekrarlandı.

22 yaşındaki psikoloji öğrencisi Gustavo Gatica 8 Kasım 2019’da Şili’nin başkenti Santiago’da artan eşitsizliklere karşı düzenlenen protestolarda polis tarafından kauçuk ile kaplanmış metal mermi ile vurulmasının ardından iki gözünü de kaybetti. Bugüne kadar hiç kimseden hesap sorulmadı. Gatica yakın zamanda Uluslararası Af Örgütü’ne “Gözümden su aktığını hissettim… ama bu kandı” dedi. Gatica “İnsanların uyanması için gözlerimi verdim” diyerek yaralarının bunun gibi olayların başkalarının da başına gelmesini engellemek adına değişime ilham olacağını umut ediyor.

26 Ocak 2019'da Paris'te sarı yelekliler protestolarında Jérôme Rodrigues, çevik kuvvet polisinin attığı mermi sonucu kalıcı olarak yaralandı. ©ZakariaAbdelkafi/AFP via Getty Images

ABD’de barışçıl eylemcileri baskılamak için kauçuk mermi kullanımı çok daha yaygın hale geldi.

31 Mayıs 2020’de Minneapolis, Minnesota’da yüzünden vurulan bir protestocu Uluslararası Af Örgütü’ne, “Gözüm kauçuk merminin etkisiyle patladı ve burnum olması gereken yerden diğer gözümün altına geçti. İlk gece hastanedeydim, gözümün parçalarını topladılar ve onu geri diktiler. Sonra da burnumu olması gereken yere geri koyup şekillendirdiler. Yapay göz taktılar, şu anda sadece sağ gözümle görebiliyorum” diyerek yaşadıklarını aktardı.

Bir kampanya grubu olan Stop Balas de Goma’ya göre İspanya’da yapısı gereği hedef hassasiyeti olmayan, tenis topu büyüklüğünde kauçuk kinetik etkili mermilerin kullanımı, kafa travmasından dolayı en az bir kişinin ölümüne ve 11 ciddi göz hasarı da dahil olmak üzere 24 ciddi yaralanmaya sebep oldu. Fransa’da kauçuk mermi kaynaklı yüz ve göz yaralanması yaşayan 21 hastanın tıbbi incelemesine göre kemik parçalanması, çatlaması ve körlüğe sebep olan yarılmaları da içeren ciddi yaralanmalar gözlemlendi.

Uluslararası Af Örgütü, Şili, Kolombiya, Ekvator, Fransa, Gazze, Gine, Hong Kong, Iran, Irak, Peru, Sudan, Tunus ve Venezuela’da göz yaşartıcı gazın doğrudan kişilere doğrultulduğu ve sıkıldığı olayları gözlemledi.

Irak’ta güvenlik güçleri kasıtlı olarak normal biber gazından 10 kat daha ağır özel bombalarla protestocuları hedef aldı ve 2019’da korkunç yaralanmalar ile en az 20 kişinin ölümüne yol açtı. Ocak 2021’de Tunus’ta 21 yaşındaki Haykal Rachdi kafasından biber gazı haznesiyle vurulduktan sonra yaşamını yitirdi.

Kolombiya’da güvenlik güçleri, esasen ABD Deniz Kuvvetleri için geliştirilmiş 30 tüplük bomba fırlatma rampasına sahip VENOM’u protestocuları yoğun biber gazına maruz bırakmak için konuşlandırdı.