• Göz yaşartıcı gaz, plastik mermiler, coplar ve ses bombaları gibi silahlar, bu silahları protestoları şiddetle bastırmak için kullanan ülkelere satılıyor.
• Çin, Fransa-İtalya, Güney Kore ve ABD merkezli şirketler tespit edildi.
• Küresel ticaret denetimlerinin varlığından söz etmek mümkün değil.
• Patrick Wilcken: “Bu silahları üreten şirketlerin, sorumsuzca yürüttükleri kolluk ekipmanı ticaretine son verme yükümlülüğü var.”

Uluslararası Af Örgütü bugün yayımladığı yeni araştırmada, az öldürücü silahları protestoları bastırmak için kötüye kullanan ülkelere bu türde silahlar satan şirketlerin ve bu ticarete izin veren devletlerin küresel bir insan hakları krizini körüklediğini ve bu sorumsuz ticarete son vermek zorunda olduklarını belirtti.

Baskı Ticareti: Muhalefeti Bastırmak İçin Kullanılan Silahların Transferini Araştırmak başlıklı çalışma, ürünleri dünya çapında 25 ülkede protestolar sırasında hukuka aykırı bir biçimde kullanılan başlıca 23 az öldürücü silah ve av mühimmatı üreticisini tespit etti. Göz yaşartıcı gaz, plastik mermiler, coplar ve ses bombaları gibi silahlar dünya genelinde devamlı olarak protestoculara ve tutuklulara yönelik işkence ve diğer türde kötü muameleyi içeren insan hakları ihlallerinde kullanılıyor.  

Uluslararası Af Örgütü, kolluk ekipmanı ticaretinde şeffaflık ve devlet denetimi eksikliğinin acilen ele alınması gereken bir sorun olduğunu göstermek için açık kaynaklı teknikler, silah analizi ve ticaret verilerini kullandı.

Uluslararası Af Örgütü’nün Askeri, Güvenlik ve Polislik Sorunları Araştırmacısı Patrick Wilcken konu hakkındaki açıklamasında, “Son yıllarda az öldürücü silahlar devamlı olarak protestocuları sindirmek ve cezalandırmak için kullanıldı ve dünya çapında binlerce önlenebilir yaralanmaya ve onlarca ölüme yol açtı” dedi.

“Bazı ülkeler, bu ekipmanın kötüye kullanıldığını gösteren raporlara rağmen rutin olarak, insan hakları sicili şoke edici ülkelere silah sattı. Ticaret üzerinde devlet denetiminin olmaması, dünyanın dört bir yanında insan hakları ihlallerini kolaylaştırıyor ve barışçıl protesto hakkına zarar veriyor” diyen Wilcken sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu silahları üreten şirketlerin sorumsuzca yürüttükleri kolluk ekipmanı ticaretine son verme yükümlülüğü var. Bu şirketlerin faaliyet gösterdikleri her yerde insan haklarına eksiksiz saygı göstermesinin zamanı geldi.”

Az öldürücü silah satışlarına onay ve izin veren devletler işkence ve diğer türde kötü muameleyi de içeren ciddi insan hakları ihlallerini kolaylaştırmaktadır ve acilen bu ticarete denetim getirmelidir.

Uluslararası Af Örgütü devletleri, İşkencenin Önlenmesi Hakkında BM Özel Raportörü’nün çağrılarına kulak vermeye ve yapısı gereği kötüye kullanıma açık kolluk ekipmanlarını yasaklayıp sıklıkla işkence ve diğer türde kötü muamelede kullanılan kolluk ekipmanı ticaretine insan hakları temelli sıkı denetimler getirecek güçlü bir İşkencesiz Ticaret Anlaşması’nı desteklemeye çağırıyor.

Acıdan kâr elde etmek

Son on yıldaki protestolarda kaydedilen görüntüleri inceleyen Uluslararası Af Örgütü, dünyanın tüm bölgelerinde az öldürücü silahların sorumsuzca kullanıldığına ve bazı durumlarda ölümcül sonuçlara yol açtığına ilişkin kanıtlar tespit etti.

Uluslararası Af Örgütü’nün Protesto Hakkını Koru başlıklı ana kampanyası, tüm dünyada çok sayıda protesto hakkı ihlalini ortaya çıkardı. Dünyanın dört bir yanında ülkeler göz yaşartıcı gaz, plastik mermi, biber gazı ve cop gibi az öldürücü silahları protestoları taciz etmek, korkutmak, cezalandırmak veya zorla uzaklaştırmak için kötüye kullanmaya devam ediyor ve bu insanların barışçıl toplanma hakkını engelliyor.

Kitle kontrol ekipmanı gibi az öldürücü silahların ticareti artık gitgide küreselleşiyor. Çin, Güney Kore, ABD ve belli başlı Avrupa ülkeleri pazarı domine etse de Brezilya, Hindistan ve Türkiye gibi gelişen ekonomilerdeki şirketler de iç pazarları için silah üretiyor ve geniş çapta ihracat yapıyor.

Cheddite, Fransa-İtalya ortaklığında mermi ve fişek üreten bir şirket. Avcılıkta kullanılan kurşun bilyalarla doldurulabilen Cheddite fişekleri İran’da protestoculara karşı hukuksuzca kullanıldı. Yine, Myanmar ve Senegal’de, insan hakları ihlallerinin damga vurduğu protestolar sırasında sosyal medyada, Cheddite marka av tüfeği fişeklerinin boş kovanlarını gösteren doğrulanmış fotoğraflar yer aldı.

Combined Systems ABD’deki en büyük az öldürücü silah üreticilerinden biri. Uluslararası Af Örgütü, şirketin ürünlerinin ABD’de ve güvenlik güçlerinin protestocuları bastırmak için rutin olarak hukuka aykırı güç kullandığı Mısır, İsrail, Tunus ve Kamboçya gibi ülkelerde kullanıldığına ilişkin görüntüleri doğruladı.

Norinco Group, çok çeşitli konvansiyonel silah sistemleri üreten, Çin devletine ait bir holding. Kenya, Venezuela, Gürcistan, Gine, Bangladeş ve Sri Lanka’da protestolar bağlamındaki insan hakları ihlallerinde, Norinco Group üretimi zırhlı araçlar ve az öldürücü silahlara ait doğrulanmış görüntüler kaydedildi.

Araştırmada ayrıca Güney Kore merkezli iki şirket de yer aldı. Uluslararası Af Örgütü, DaeKwang Chemical Corporation üretimi göz yaşartıcı gaz ve diğer az öldürücü ekipmanın Bahreyn, Myanmar ve Sri Lanka’da hukuka aykırı olarak kullanıldığını belgeledi. Uluslararası Af Örgütü aynı zamanda, Sri Lanka ve Peru’da polisin protestoları bastırmak için CNO Tech adlı şirket tarafından ihraç edilen göz yaşartıcı gaz bombalarını kullandığını gösteren görüntüleri doğruladı ve fotoğraflar elde etti.

İş Dünyası ve İnsan Haklarına Dair BM Rehber İlkeleri doğrultusunda şirketler, faaliyetleri ve değer zincirleriyle bağlantılı insan hakları risklerini belirleyen ve bu risklere çözüm getiren, insan haklarına özen politikaları ve süreçleri geliştirmeli ve uygulamalıdır.

Polis ve güvenlik güçleri tarafından kötüye kullanılma riski olan -özellikle uluslararası insan hakları hukukuna riayet etme konusunda sicili zayıf olan ülkelere- ekipman ihraç eden şirketler, herhangi bir satış gerçekleştirmeden önce insan hakları özen yükümlülüğünü yerine getirmelidir. Ürünlerinin veya hizmetlerinin kullanılmasının insan hakları üzerindeki olası olumsuz etkilerini engellemeleri veya azaltmaları mümkün değilse, sorumlu davranarak tedariki askıya almalı veya durdurmalıdırlar.

“Belirli silah türlerinde zinciri tam olarak takip etmek her zaman mümkün olmasa da kanıtlarımız, sorumsuzca yürütülen uzun vadeli ticaret modellerinin zarar oluşturmaya devam ettiğini güçlü bir biçimde gösteriyor. Bu ekipmanları üreten şirketler insan haklarına saygı göstermekle yükümlüdür ve az öldürücü silahların protestoculara karşı hukuksuzca kullanılma riski olan ülkelere silah satmamaları gerekir” diyen Patrick Wilcken sözlerini şöyle sonlandırdı:

“Devletler, İşkencenin Önlenmesi Hakkında BM Özel Raportörü’nün bugün [12 Ekim] New York’ta yayımlanan raporunda yer alan ve bu ticarete denetim getirmek için yasal olarak bağlayıcı uluslararası hukukun geliştirilmesi yönündeki tavsiyelerini desteklemelidir.”

Uluslararası Af Örgütü, yukarıda bahsi geçen kuruluşlarla bulgularına yanıt vermeleri için iletişime geçti ancak yayın tarihine kadar hiçbiri yanıt vermedi.

Uluslararası Af Örgütü’nün Protesto Hakkını Koru kampanyası, hükümetleri, protestocuların korunması gerektiğine ilişkin net bir mesaj iletmeye ve barışçıl protesto hakkının önündeki gereksiz engelleri ve kısıtlamaları kaldırmaya çağırıyor.