Uluslararası Af Örgütü, Katar'daki özel güvenlik görevlilerinin, 2022 FIFA Dünya Kupası ile bağlantılı projeler de dahil olmak üzere, zorla çalıştırıldığını tespit etti.

Uluslararası Af Örgütü tarafından yayınlanan, “Bizim makine olduğumuzu düşünüyorlar” isimli yeni raporda, Katar'daki sekiz özel güvenlik şirketinin 34 mevcut veya eski çalışanının deneyimleri belgelendi.

Tümü göçmen işçiler olan güvenlik görevlileri haftanın yedi günü, günde 12 saat, genellikle aylarca, hatta yıllarca tek gün dahi izin almadan çalıştıklarını anlattılar. Görüşülen kişilerin çoğu, işverenlerinin Katar yasalarının gerektirdiği haftalık izne saygı göstermediğini ve yine de izin alan işçilerin keyfi ücret kesintileriyle cezalandırılmakla karşı karşıya olduğunu söyledi. Bir kişi Katar'daki ilk yılını “en güçlünün hayatta kalması” olarak nitelendirdi.

"Ortaya çıkardığımız suistimallerin tümü, Katar'daki işverenler ve göçmen işçiler arasında hala mevcut olan devasa güç dengesizliğine kadar uzanıyor ve bu da yetkililerin iş kanunlarını uygulamada hala büyük boşlukları olduğunu gösteriyor. Konuştuğumuz güvenlik görevlilerinin çoğu, işverenlerinin yasaları çiğnediğini biliyor ama onlara karşı durmakta kendilerini güçsüz hissediyorlar” açıklaması yapan Uluslararası Af Örgütü Ekonomik ve Sosyal Adalet Birimi Direktörü Steve Cockburn, "Fiziksel ve duygusal olarak tükenmiş işçiler, mali cezalar veya daha da kötüsü, sözleşme feshi veya sınır dışı edilme tehdidi altında görevlerini yerine getirmeye devam ediyorlar." dedi.

Uluslararası Af Örgütü, Katar'ı özel güvenlik sektöründeki suistimalleri acilen araştırmaya, bulgularını yayınlamaya ve işçilerin yeterli dinlenme süresi ve ücret almalarını sağlayarak,  tazminat sürecini başlatmaya çağırıyor. Katar, sektördeki zorla çalıştırma uygulamalarıyla etkin bir şekilde mücadele etmek için ayrıntılı bir eylem planı da yayınlamalıdır.

Dünya Kupası ile ilgili emek suistimalleri

Uluslararası Af Örgütü, Nisan 2021 ile Şubat 2022 arasında 34 güvenlik görevlisi ve denetçiyle detaylı görüşmeler gerçekleştirdi. Bu çalışma, örgütün 2017 ve 2018 yıllarında bir güvenlik şirketinden 25 güvenlik görevlisiyle yaptığı önceki araştırmalara dayanıyordu. Birden fazla şirketteki tanıklıkların tutarlılığı, karşılaştıkları suistimallerin münferit olaylardan ziyade sistematik olduğunu gösterdi.

En son rapor için görüşülen 34 işçi, ilgili bakanlıklar, spor tesisleri ve stadyumlar gibi yapıların yanı sıra otel, ulaşım gibi 2022 Dünya Kupası için gerekli olacak diğer altyapı projelerine hizmet veren sekiz farklı özel şirket tarafından istihdam edildi. Bu şirketlerden en az üçü, 2021’e ertelenen 2020 FIFA Kulüpler Dünya Kupası ve 2021 FIFA Arap Kupası da dahil olmak üzere FIFA turnuvaları için güvenlik sağladı.

"Bizi makine sanıyorlar"

Katar yasaları ve yönetmelikleri, çalışma saatlerini fazla mesai de dahil olmak üzere haftada maksimum 60 saatle sınırlandırır ve herkes haftada bir gün ücretli izin hakkına sahiptir. Dinlenme, uluslararası hukuku ve standartları yansıtan temel bir insan hakkıdır. Buna rağmen, 34 güvenlik görevlisinden 29'u Uluslararası Af Örgütü'ne, günde 12 saat çalıştıklarını söyledi ve 28'i rutin olarak izinlerinin reddedildiğini paylaştı. Birçoğunun haftalarca, haftada 84 saat çalıştırıldığı aktarıldı.

Kenya’dan Milton* 2021 yılına kadar bir güvenlik şirketi için bir otelde çalıştı. Rutin bir günde, kaldığı yerden sabah 6.30'da çıkıp akşam 20.00'de döndüğünü ve çoğu zaman aylarca bir gün bile izin alamadığını söyledi. Bangladeşli Abdul, 2018'den 2021'in ortalarına kadar güvenlik görevlisi olarak çalıştı ve üç yıl boyunca bir gün bile izin almadığını söyledi.

Ugandalı Zeke, Şubat 2021'de FIFA Dünya Kulüpler Kupası'nda çalıştı. 12 saatlik vardiyada çalışıp ardından antrenman merkezine götürüldüğünü ve sekiz saat de antrenman yaptığını anlattı. “Sonra sabah 5.00'te işe gidiyorsunuz, dört saat uyuyorsunuz ve bütün hafta antrenman yapıyorsunuz. Bizi makine sanıyorlar.” dedi.  

Ağır çalışma ve yaşam koşulları

Uluslararası Af Örgütü'nün görüştüğü 15 güvenlik görevlisi, açık havada çalışmanın kısıtlanması gereken yaz ayları dahil olmak üzere devamlı olarak yoğun sıcakta ve bazı durumlarda kapalı mekan veya içme suyu olmaksızın açık havada görevlendirildi. Aşırı sıcak kaynaklı stresin işçilerin yaşamlarında oluşturduğu riskin belgelenmiş olmasına rağmen bu koşullarda çalıştırılmaya devam ettiler.

Yüzme havuzunda, otoparkta ve plajda devriye gezmek için lüks bir otele yerleştirilen Emmanuel şunları söyledi, “Katar yasaları, çok sıcak havalarda kimsenin dışarıda çalıştırılmamasını söylüyor. O halde güvenlik görevlileri olarak nereye gitmemiz gerekiyor?"

Benzer şekilde, Katarlı yetkililer yaşam koşulları hakkında net yönergeler yayınlamış olsa da, Uluslararası Af Örgütü, 18 güvenlik görevlisinden konaklama yerlerinin aşırı kalabalık ve sağlıksız olduğunu öğrendi.

Irkçılık ve ayrımcılık

Uluslararası Af Örgütü ayrıca ırk, ulusal köken ve dil temelinde ayrımcılığı belgeledi. Rapor için görüşülen ve çoğunluğu Uganda ve Kenya'dan olan güvenlik görevlileri, Sahra altı Afrika'dan gelen işçilerin genellikle en zorlu koşullarda, örneğin sıcakta uzun süre çalışmasını gerektiren koşullarda görevlendirildiğini söyledi. Aynı işleri yaptıkları diğer güvenlik görevlilerinden, özellikle Arapça konuşan işçilerden daha düşük ücret aldıklarını da söylediler.

Kenya'dan Asher, 2021 yılına kadar Katar'ın çeşitli yerlerinde görev yaptı. “Bize uyruğumuza göre ödeme yapıyorlar. Bir Kenyalının 1300 [Katar Riyali] kazandığını görebilirsiniz, ancak aynı kademedeki Filipinli bir güvenlik görevlisi 1500 alıyor. Tunuslular 1700. Ücret uyruğa göredir.”

Ömer, patronlarının kendisine ve meslektaşlarına yönelik sert ve ayrımcı muameleyi haklı çıkarmak için ırkçı klişeler kullandığını söyledi, "'Sen Afrikalısın, güçlü olduğun için 12 saat çalışabilirsin' diyorlar."

Kötü niyetli işverenler ile FIFA arasında doğrudan bağlantılar

FIFA ve Yüksek Komite, Uluslararası Af Örgütü'nün belgelediği bazı konulara ilişkin kanıtları bulduktan sonra Dünya Kupası sahalarının güvenliğini sağlayan üç şirketten ikisinin sözleşmelerini yenilemedi ve firmaları Çalışma Bakanlığı'na bildirdi. Ancak, hiçbir kurum bu ilişik kesilmesinin sorumlu, şeffaf ve son çare olarak gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini değerlendirmek için yeterli ayrıntı vermedi. Uluslararası Af Örgütü'nün araştırması ayrıca hem FIFA'nın hem de Yüksek Komite'nin istismar potansiyelinin çok daha önceden farkında olması gerektiğini gösteriyor. Ne FIFA ne de Yüksek Komite, şirketlerle sözleşme yapmadan önce gerekli özeni göstermedi ve suistimalleri zamanında belirleyip ele almayarak bu başarısızlığı daha da artırdı.

Stephen Cockburn, “FIFA, Dünya Kupası'na aylar kala, doğası gereği tehlikeler içeren özel güvenlik sektöründeki suistimalleri önlemek için daha fazlasını yapmalı; aksi halde, suistimallerin turnuvaya daha da gölge düşürdüğüne tanıklık edecek. Ayrıca, FIFA, reformlarını daha iyi uygulaması ve kendi yasalarına uyması için Katar'a baskı yapmalıdır. Zaman hızla tükeniyor, bugün daha iyi uygulamalar getirilmezse, suiistimaller, taraftarlar ülkelerine döndükten çok uzun zaman sonra da devam edecektir."  

Arka plan

Uluslararası Af Örgütü, yüksek profilli müşterilerin kısa sürede faaliyetlerini sona erdirme riski nedeniyle, raporunda sekiz şirketin isimlerini vermedi. Bu, iş kayıplarına yol açabilir ve göçmen işçilerin durumunu daha da kötüleştirebilir.

Uluslararası Af Örgütü'nün iddialarına yanıt olarak, Katar Çalışma Bakanlığı, "bireysel suistimal vakalarının derhal ele alınması gerektiğini" kabul etti. Ancak, bunların "Katar'ın sunduğu sağlam sistemle ilgili temel sorunları" ifade ettiğine itiraz etti ve "Kuralları çiğneyen şirketlerin yaygınlığının, yaptırım önlemleri alındıkça ve işverenler arasında gönüllü uyum arttıkça azalmaya devam ettiğini ve devam edeceğini belirtti.”

Üst Kurul, düzenlemelerden veya izleme sistemlerinden bağımsız olarak bazı üstlenicilerin her zaman “sistemi baypas etmeye” çalışacaklarını söyledi. Ardından, ihlallerle mücadele etmekte ve düzeltmekte kararlı olduklarını yineledi. FIFA, arka plan bilgisi verdi ancak Af Örgütü'nün iddialarına yanıt vermedi.

*Tüm çalışanların isimleri, kişileri korumak amacıyla değiştirilmiştir.