Uluslararası Af Örgütü, 2022 Dünya Kupası’nın başlangıç maçına altı ay kala yayımladığı yeni raporda, Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği’nin (FIFA), Dünya Kupası hazırlıkları sırasında suistimallere maruz kalan yüz binlerce göçmen işçiye onarım sağlamak için en az 440 milyon dolar ayırması gerektiğini belirtti.

Rapora eşlik eden bir açık mektupta, Uluslararası Af Örgütü ve insan hakları örgütleri, sendikalar ve taraftar gruplarından oluşan bir koalisyon, FIFA Başkanı Gianni Infantino'yu kapsamlı bir iyileştirme programı oluşturmak için Katar ile işbirliği yapmaya çağırdı. FIFA ve Katar, ülkenin turnuvaya ev sahipliği yapması bağlamında meydana gelen tüm emek suistimalleri için tazminat sağlamanın yanı sıra, hem Katar'da hem de gelecekteki turnuvalarda suistimallerin tekrarlanmamasını sağlamalıdır.

Hak örgütleri, FIFA'yı, emek güvencelerinde herhangi bir iyileştirme şartı koşmadan Katar'a ev sahipliği hakkı verdiği 2010'dan bu yana işlenen çeşitli suistimallere karşı onarım sağlanması için en az Dünya Kupası'nda ödül olarak dağıttığı 440 milyon dolarlık tutarı tazminat programına ayırma çağrısı yaptı.

Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard konu hakkındaki açıklamasında, “Ülkedeki insan hakları ihlallerinin tarihi göz önüne alındığında, FIFA, turnuvayı Katar'a verdiğinde işçiler için bariz riskleri biliyordu veya bilmesi gerekiyordu. Buna rağmen, Katar’ın teklifi değerlendirilirken işçilerle veya insan haklarıyla ilgili tek bir söz edilmedi ve emek güvencelerine ilişkin hiçbir koşul getirilmedi. FIFA o tarihten bu yana bu riskleri önlemek veya azaltmak için çok sınırlı adımlar attı” dedi. Callamard, sözlerini şöyle sürdürdü:

“FIFA, öngörülebilir insan hakları ihlallerine göz yumarak ve bunları durdurmakta başarısız olarak, Katar'da stadyumların ve resmi otellerin ötesinde, Dünya Kupası ile ilgili projelerde yer alan göçmen işçilere yönelik yaygın ihlallerde tartışmasız rol oynadı."

Uluslararası Af Örgütü'nün tahminine göre, tazminat maliyetlerini karşılamak ve gelecekte işçi haklarını korumaya yönelik girişimleri desteklemek için 440 milyon dolar ancak asgari bir tutardır. Bununla birlikte, ödenmemiş ücretlerin, yüz binlerce işçinin ödediği fahiş işe alım ücretlerinin ve yaralanma ve ölüm tazminatlarının toplam tutarı daha yüksek olabilir. Bu konu sendikalar, sivil toplum örgütleri, Uluslararası Çalışma Örgütü ve diğerleri ile birlikte katılımcı bir sürecin parçası olarak değerlendirilmelidir.

Agnès Callamard, "Geçmişteki ihlallerin acılarını silmek için çok geç olsa da, FIFA ve Katar, tazminat sağlamak ve daha fazla suistimalin gerçekleşmesini önlemek için harekete geçebilir ve geçmelidir. Turnuvayı gerçekleştirmek için bunca emek veren işçilere tazminat sağlamak ve bu tür suistimallerin bir daha asla yaşanmamasını sağlamak için adımlar atmak, FIFA'nın insan haklarına saygı gösterme taahhüdünde önemli bir dönüm noktası olabilir” değerlendirmesinde bulundu.

Yerine getirilmeyen sorumluluklar ve yükümlülükler

Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’nde ifade edildiği ve kendi politikalarıyla da kabul edildiği üzere, FIFA’nın, katkıda bulunduğu insan hakları ihlallerine karşı onarım sağlama sorumluluğu vardır. Bu sorumluluk, yalnızca stadyumlar ve antrenman sahaları, FIFA tarafından akredite edilmiş oteller ve yayın merkezi gibi futbola özgü tesisler inşa eden işçileri değil, bu tesisleri işletmek için gereken hizmetleri de kapsamalıdır. Ayrıca, turnuvayı izlemek için Katar'a seyahat etmesi beklenen bir milyondan fazla ziyaretçiyi ağırlamak için gereken ulaşım, konaklama ve diğer altyapının inşası ve hizmetinde yer alan çalışanları da içermelidir.

Aynı şekilde, Katar da, Dünya Kupası ile bağlantılı olsun ya da olmasın, topraklarındaki her türlü suistimalin giderilmesini sağlamakla yükümlüdür. Teslim ve Miras Yüksek Komitesi’nin girişimleri ve Katar'ın memnuniyetle karşılanan çalışma reformları programı aracılığıyla belli ölçüde bir ilerleme kaydedilmiş olsa da, bunların sınırlı kapsamı ve zayıf uygulamaları nedeniyle ciddi insan hakları ihlalleri devam etti ve göçmen işçilerin onarıma erişimi sınırlı kaldı. Sonuç olarak, son on yılda Dünya Kupası için gereken tüm projelerde işçilerin maruz bırakıldığı suistimaller büyük oranda gözardı edildi.

"Yıllardır bu Dünya Kupası'nı mümkün kılanların acıları halının altına süpürülüyor. FIFA ve Katar'ın, işçileri merkezine alacak ve hiçbir zararın gözardı edilmemesini sağlayacak kapsamlı bir iyileştirme programı üzerinde çalışmak üzere bir araya gelmesinin zamanı geldi" diyen Agnès Callamard sözlerini şöyle sonlandırdı:

Uluslararası Af Örgütü, FIFA ve Katar'ı işçilerin, sendikaların, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün ve sivil toplumun eksiksiz katılımıyla bir program hazırlamaya çağırıyor. Ayrıca, Bangladeş'te 1.300'ün üzerinde işçinin hayatını kaybettiği 2013 Rana Plaza felaketinin ardından oluşturulan program gibi diğer iyileştirme programlarının deneyimlerinden de ders almaları gerekiyor.

Uluslararası Af Örgütü, bu turnuvanın ötesinde, FIFA'yı göçmen işçilere yönelik insan hakları ihlallerinin tekrarlanmamasını güvence altına almaya ve gelecekteki tüm turnuvaların ve etkinliklerin ödüllendirilme sisteminin, insan haklarına yönelik risklerin titiz bir değerlendirmesinin ardından kararlaştırılmasını ve tespit edilen olası suistimalleri önlemek ve azaltmak için net eylem planları izlemesini sağlamaya çağırıyor. 2026 FIFA Dünya Kupası için teklif verme sürecinde yeni insan hakları kriterleri kullanıldı; ancak bu kriterlerin, 2021 FIFA Dünya Kulüpler Kupası'nın önce Çin'e, ardından Birleşik Arap Emirlikleri'ne verilmesi kararlarında uygulanmadığı görülüyor.

Arka Plan

2010'dan bu yana yüz binlerce göçmen işçi, 2022 Dünya Kupası'na ev sahipliği yapmak için gerekli stadyumlar, oteller, ulaşım ve diğer altyapıların inşasında çalışırken insan hakları ihlalleriyle karşı karşıya kaldı. Örneğin, Katar'daki göçmen işçilerin büyük çoğunluğu işlerini korumak için işçi başına ortalama 1.300 dolardan fazla yasadışı işe alım ücreti öderken, 2020'den önce hepsinin iş değiştirme veya ülkeyi terk etme hakları kısıtlandı. Katar'da göçmen işçilerin karşılaştığı insan hakları ihlalleri hakkında daha fazla bilgiye buradan ulaşılabilir.

Katar, 2018’den beri, işçi haklarını iyileştirmeyi amaçlayan bir dizi önemli çalışma reformu başlattı, ancak uygulama eksikliği nedeniyle suistimallerin devam ediyor. Stadyumlar gibi resmi FIFA tesislerinde çalışanlar için iyileştirmeler de 2014 yılında Yüksek Komite'nin İşçi Refahı Standartları aracılığıyla tanıtıldı; ancak bu standartlar tüm işlerde gözetilmiyor ve Dünya Kupası ile ilgili projelerde çalışan yüz binlerce işçinin sadece küçük bir azınlığını kapsıyor. Yüksek Komite tarafından 2018'de başlatılan olumlu bir girişim, resmi Dünya Kupası sahalarındaki müteahhitlerle 48.000 işçinin işe alım ücretlerinin geri ödenmesi için yapılan bir anlaşmayı içeriyor; fakat burada da Dünya Kupası için gerekli projelerde çalışan tüm işçilerin belirli bir kısmı kapsanıyor.

FIFA'nın Uluslararası Af Örgütü'nün raporuna verdiği yanıta ulaşmak için tıklayın.