24 Kasım Perşembe günü BM İnsan Hakları Konseyi, İran’da 16 Eylül 2022’de başlayan protestolarla bağlantılı ve özellikle kadınlara ve çocuklara karşı işlenen insan hakları ihlallerini soruşturmakla görevli bir veri toplama misyonunun kurulması yönünde çığır açıcı bir karar çıkarttı.

Kararın duyurulmasının ardından bir açıklama yayımlayan Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard şunları kaydetti, “Bu önemli ve fazlasıyla gecikmiş adım, İran’da halkın adalet çığlığının nihayet duyulduğunu gösteriyor. Bu veri toplama misyonunun, uluslararası toplumun, İran’da uzun zamandır uluslararası hukuk kapsamındaki suçları ve diğer ciddi insan hakları ihlallerini körükleyen sistematik cezasızlık kriziyle mücadeleye yönelik yaklaşımında temelden bir değişime işaret etmesini umuyoruz. Karar İran’daki vahim duruma ilişkin uluslararası denetimi artırmakla kalmıyor, aynı zamanda gelecekteki yargılamalar için kritik önem taşıyan kanıtların toplanması, bir araya getirilmesi ve korunması sürecini de başlatıyor.”

“Uluslararası Af Örgütü yıllardır İran’da uluslararası bir soruşturma ve hesap verebilirlik mekanizmasının kurulması için çaba gösteriyor. Veri toplama misyonunun çok daha önce kurulması gerekirdi; ancak yine de bugünkü oylama, İran yetkililerine, bundan sonra uluslararası hukuk kapsamındaki suçları herhangi bir sonuçla karşılaşma kaygısı taşımaksızın işleyemeyeceklerine dair net bir mesaj iletti” diyen Callamard sözlerini şöyle sonlandırdı:

“Bugün itibariyle devletler, misyonun işlerlik kazanmasını ve gecikme olmadan yeterli kaynakların tahsis edilmesini sağlamalı ve İran yetkililerine, eksiksiz işbirliği yapma ve misyonun ülkeye erişimine herhangi bir engel çıkarmadan izin verme çağrısı yapmalıdır. Bugünkü oylama aynı zamanda, İran yetkililerini, protestoculara karşı topyekun askerileşmiş saldırılarına derhal son vermeleri için alarma geçirmelidir.”

Arka Plan

Kararın Cenevre’de müzakere edildiği sırada İran yetkilileri, BM uzmanları ve insan hakları örgütlerinin bulgularını inkar etmeye devam etti. Bir yandan da ülke içinde geniş çapta hukuka aykırı öldürücü güç kullanımında ısrar ediyor ve protestocular için ölüm cezası istiyorlardı.

Veri toplama misyonu, “benzeri ihlallere ilişkin kanıtları toplama, birleştirme, inceleme ve olası bir yasal kovuşturmada işbirliği amacıyla koruma” yetkisine sahip.

İran yetkililerinin, 16 Eylül 2022’de Mahsa (Jina) Amini’nin gözaltında ölmesinin ardından başlayan ve ülke çapında süregelen halk ayaklanmasına yönelik ölümcül baskıları, Aralık 2017-Ocak 2018’den bu yana meşru hoşnutsuzluklarını ifade eden kişilere karşı gerçekleştirilen şiddetli saldırılar döngüsünün son halkasıdır.

Uluslararası Af Örgütü, İran’da protestolar bağlamında hukuki dayanaktan yoksun öldürücü güç kullanımı sonucu hukuka aykırı öldürme, toplu halde keyfi gözaltı ve tutuklama, zorla kaybetme, işkence ve diğer türde kötü muamele ve kişilerin hiçbir şekilde adil olmayan yargılamalar sonucunda uzun süreli hapis veya ölüm cezasına mahkum edilmesi dahil olmak üzere İran yetkilileri tarafından işlenen uluslararası hukuk kapsamındaki suçları ve diğer ciddi insan hakları ihlallerini defalarca belgeledi. İran yetkilileri, uluslararası toplumun, bu tür suçlar hakkında ceza soruşturmaları açma yönündeki yinelenen çağrılarını duymazdan geldi. Daha ziyade, yetkililer benzeri suçlara ilişkin kanıtları yok etmeye çalışırken, bir yandan da hakikat ve adalet çağrısı yapan, şiddetten hayatta kalanlara ve hayatını kaybedenlerin yakınlarına zulmetti.