Uluslararası Af Örgütü, insani yardımdaki büyük eksiklikler ve koordinasyon eksikliğinin, Irak Kürdistan Bölgesi'ne sığınan, Irak'taki çatışma yüzünden yerinden edilen 900.000 civarında insanın çoğuna tarif edilemez zorluklar yaşattığını dile getirdi.

Irak Kürdistan Bölgesi'ne yaptıkları bir ziyaretten dönen Uluslararası Af Örgütü delegeleri, yerinden edilenlerin çoğunun kışın hayatta kalabilmek için ihtiyacı olan battaniye, sıcak tutacak giysiler ve ısıtma gibi temel ihtiyaçlarına sahip olmadığını gördü. Binlerce insan donanımsız kamplarda ya da yasa dışı yerleşim yerlerinde çok kötü koşullarda yaşıyor.

Uluslararası Af Örgütü Mülteci Hakları Danışmanı Hayrünisa Dala, "Bu krize yönelik insani yardımda şoke edici boşluklar var. Bunun sonucunda birçok insan yeteriz kamplarda ya da duvarları olmayan, soğuktan, yağmurdan ya da rüzgardan korumayan binalarda yaşıyor. Çocuklar buz gibi soğuk havada incecik kıyafetlerle ortada dolanıyor. Bazı kamplarda tuvalet ve temiz su yetersiz. Kamp olmayan bazı yerleşimlerde ise her şey eksik. Kış devam ederken durum çok daha kötüleşecek gibi. Uluslararası toplum ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi, tam anlamıyla bir insani felaketi engellemek için kamplarda ya da kampların dışında sığınanlara yardımın sağlandığını güvence altına almak için derhal somut çaba sarfetmeli" diye konuştu.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi yerinden edilmişlere acil konaklama ve hizmet sağlama konusunda çeşitli girişimlerde bulundu. Yine de uluslararası toplumun bu duruma tepkisi yavaş ve tümüne bakıldığında insani yardım yerinden edilenlerin temel ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz.

Eksikliklere fon sağlamak çok önemli. Birleşmiş Milletler'in (BM) Irak'a yönelik 2014-2015 Stratejik Müdahale Planı'nın sadece yüzde 33'ü fonlandı. Bütçenin sığınma ve diğer temel ihtiyaçlara yönelik kısmın sadece yüzde 23'ü fonlanmış durumda.  Birkaç BM projesi Mart 2015'e kadar fonlanacak.

Dala, "Yerinden edilmişlerin yakın bir zamanda evlerine dönme ümidi yokken, bu durumdan en çok etkilenenleri desteklemek için daha iyi bir fonlama, planlama ve koordinasyona ihtiyaç var" dedi.

Sığınma

Şu anda Dohuk'ta Kürdistan Bölgesel Yönetimi ya da insani yardım ajansları tarafından işletilen 12 kampta yaklaşık 120.000 yerinden edilmiş kişi kalıyor. Yine de, kampların kapasitesi ülke içinde yerinden edilmiş herkese yetecek kapasiteye sahip değil.

Çoğunluk yüzlerce şantiyelerdeki yasa dışı yerleşim yerlerine, topluluk merkezlerine ve diğer yerlere dağılmış durumda. Diğerleri ise özel konaklama yerlerinde kalıyor.

Konaklama, tesisler ve hizmetlerin standartları bir kamptan diğerine büyük farklılık gösteriyor. 10,000 civarında kişiye ev sahipliği yapan Bersive I kampında çadırlar yağmurdan korumuyor, sıcak su yok ve var olan az sayıdaki tuvalet ve duş insani standartları karşılamıyor.

Uluslararası Af Örgütü Dayrabun ve Zavita'daki yasa dışı yerleşim yerlerini de ziyaret etti ve yardım ile temizlik hizmetlerinden ciddi eksiklikler olduğunu gördü.

BM'ye göre Dohuk bölgesinde yerinden edilmiş kişilerin yaklaşık yüzde 40'ı şantiye bölgesinde ve inşaatı bitmemiş binalarda yaşıyor. Bu binaların çoğunda duvarlar, pencereler ya da kapılar yok, bu da içeridekileri soğuğa, rüzgara ve yağmura karşı savunmasız bir halde bırakıyor. Isıtmaları, suları ya da temizlik tesisleri bulunmuyor. Uluslararası Af Örgütü çocukların binalardan düşerek öldüğünü ya da ciddi bir şekilde yaralandığını da doğruladı.

Bu binalara sığınan birçok aile Uluslararası Af Örgütü'ne, kendilerini misafir eden ülkenin iyi niyeti olmasa hayatta kalamayacaklarını söyledi. Aylardır başka bir yardım almamışlar. Fakat ev sahibi ülkelerin üzerindeki gerilim de kendini göstermeye başladı. Bazı özel mülk sahipleri Uluslararası Af Örgütü'ne inşaatları tamamlayabilmek için yerinden edilen insanların kendi bölgelerinden çıkmasını istediklerini söyledi.

Altı ayrı aile ile birlikte inşaatı bitmemiş bir binanın bodrumunda yaşayan 22 yaşındaki Gani adlı kadın, bölgeden ayrılması istenenlerden biri. Su ya da gazları yok. Sadece bir hayır kurumunun verdiği ısıtıcıları var: "Daha fazla giysi ve battaniyeye ihtiyacımız var. Şu anki önceliğimiz bu."

Kürdistan Bölgesel Yönetimi inşaatı bitmemiş binalarda yaşayanları kamplara yerleştirmek istedi. Anlaşılan hükümet, kamp olmayan yerleşim yerlerinde konaklama sağlama gibi alternatif çözümleri gözden geçirmedi.

Dala, "Irak'ta artan şiddet olaylarından kaçıp kendilerini evsiz bir halde bulan herkesin güvenli, sıcak ve yeterli barınma hakkı vardır. Özellikle kışın başlaması ile bu daha da acil bir durum haline geldi. Eğer gidecek bir yeri yoksa hiç kimse sığındığı yerden tahliye edilmemeli. Kürdistan Bölgesel Yönetimi yetkilileri, BM ve diğer insani yardım kuruluşları ile birlikte çalışarak ülke içinden yerinden edilmiş kişilerin yeterli barınmaya sahip olduğunu güvence altına almalı" dedi.

Eğitime erişim

Kürdistan bölgesinde tahminen okul çağında 252,000 çocuk (yaşları altı ila 17 arasında değişiyor) yerinden edilmiş durumda. Hem kamplarda hem de kamp olmayan yerlerde kalan, Uluslararası Af Örgütü'nün aileleriyle görüştüğü çok az sayıdaki çocuk okula gidiyor.

Kampların çoğunda okul eksikliği çekilirken, bazı aileler ulaşım masraflarını karşılayamıyor. Bazı durumlarda ise aileler hayatta kalmak için çocuklarının çalışmasına ihtiyaç duyuyor. Bazı aileler, çocuklarının daha öncesinde Irak'ın geri kalanında verilen Arapça eğitim aldığını ve Kürtçe eğitimi takip edemediklerini söyledi.

Dala, "Krize insani müdahale konusunda eğitim en öncelikli konulardan biri olmalı. Bu çocuklar zaten evlerini kaybetti, eğitim haklarını da kaybetmemeliler" dedi.

Uluslararası Af Örgütü aynı zamanda yetkililere BM ve diğer insani yardım kuruluşları ile birlikte, ülke içinde yerinden edilenlerin kayıt altına alınmasını geliştirmesi ve buna bağlı olarak ihtiyaçları ve hassas oldukları konulara tam anlamıyla değinilmesini güvence altına alma çağrısında bulunuyor.

Arka plan

2014'ün başından bu yana ülke çapında iki milyondan fazla Iraklı süre giden şiddet olayları yüzünden yerinden edildi. Kürdistan bölgesi yerinden edilmiş -tahmini 946,266 kişi- olanların yüzde 48'ine ev sahipliği yapıyor.

Ocak 2014'ten bu yana Kürdistan bölgesi kendisine İslam Devleti adını veren silahlı grubun ilerlemesi sebebiyle üç dalga halinde ülke içinden yerinden edilmeye şahit oldu.

İlk dalga İslam Devleti güçlerinin Aralık 2013-Ocak 2014'te Anbar'ın bazı bölümlerini ele geçirmesi ile gerçekleşti. Çoğunluğu Sünni Arap olan yerel aileler kaçmak zorunda kaldı.

İkinci dalga ise Haziran-Temmuz 2014'te gerçekleşti. İslam Devleti'nin (ağırlıklı olarak Musul) Irak'ın kuzeyindeki köy ve kasabaları ele geçirerek yüz binlerce insanı zorla yerinden edilmesi ile gerçekleşti. Bu insanların arasında çoğunluğu dini ve etnik azınlıklara dahil bireyler de bulunuyordu.

Üçüncü dalga ise İslam Devleti'nin 3 Ağustos'ta Irak'ın kuzeybatısında bulunan Sincar bölgesini ele geçirmesinin ardından gerçekleşti. Bu dalgada çoğu Ezidi azınlığına mensup yüz binlerce insan yerinden edildi.

Beş milyon nüfusu olan Kürdistan, ülke içinde yerinden edilenlerin yanı sıra 230,000 Suriye'den gelen mülteciye de ev sahipliği yapıyor.