İslam Devleti (IŞİD) adlı silahlı grubun 2014 yılında Musul ve Şengal’e yönelik saldırıları sonucu aralarında Êzidî inancına mensup Kürtlerin de olduğu binlerce Iraklı yerinden edildi. Iraklıların büyük bölümü Irak’ın kuzeyinde, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi kontrolündeki şehirlere göç etmek zorunda kaldı. Irak’ın kuzeyinde yoğunlaşan kalabalık nüfusun temel ihtiyaçlara erişiminin kısıtlı olması ve bu bölgenin de saldırı tehdidi altında olmasından dolayı binlerce Iraklı Irak’ın kuzeyinden Türkiye’ye sığındı. Büyük bölümü pasaportlarıyla Habur sınır kapısından giriş yaptı. Bir kısmı ise pasaportu olmadığı için sınır kapısından içeri alınmadı. Pasaportu olmayan binlerce kişi Uludere / Roboski bölgesinden düzensiz olarak Türkiye’ye giriş yaptı. Türkiye Irak’tan gelecek göçe hazırlık yapmadığı için mülteciler bu süreçte büyük sorunlar yaşadı.

Türkiye, Irak'tan gelebilecek göçe hazırlıklı değil

Yakın zamanda Uluslararası Af Örgütü adına bir heyet Şırnak, Mardin ve Diyarbakır illerini ziyaret ederek Irak’tan Türkiye’ye sığınanların yaşadıkları yerleri ziyaret etti ve mültecilerle görüşmeler gerçekleştirdi. Mülki idare amirleri, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları ziyaret edilerek Irak’tan Türkiye’ye sığınan Iraklılara sunulan hizmetlerle ilgili bilgi alındı. Yapılan görüşmelerde Iraklıların hukuki statülerinin belirsizliği ve hizmet sunan kurumların koordineli çalışmamaları sorunların en önemli kaynakları olarak belirlenmiştir.

Şırnak ve Diyarbakır’da kurulan kamplarda yaşayan Iraklı mültecilerin temel ihtiyaçları belediyeler ve yerel halkın yaptığı yardımlarla karşılanıyor. Mardin’in Midyat ve Nusaybin ilçelerinde kurulan kamplardaki ihtiyaçlar ise AFAD tarafından karşılanıyor. Kamplar dışında yaşayan binlerce Iraklı ise Türkiye’nin değişik şehirlerine dağılmış vaziyette.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 21.08.2014 tarih ve 2014/23 sayılı bir genelge yayınlayarak Iraklılara “Yabancı Tanıtım Kartları” düzenlenerek Türkiye’de kalış izni verilmesini istemiş, böylece başta sağlık olmak üzere Iraklıların temel haklara erişimi kısıtlanmıştı. Bu genelge ile Iraklıların uluslararası koruma başvuru işlemleri fiilen askıya alınmıştı. Konuyla ilgili, 17 sivil toplum kuruluşu 8 Ocak’ta “Irak'tan gelen mülteciler sağlık hizmetlerine erişemiyor!” başlıklı bir açıklama yayınlamıştı.

Irak'tan gelen mülteciler sağlık hizmetlerine erişemiyor!

 İçişleri Bakanlığı’ndan Iraklı mültecilerle ilgili yeni genelge:

12 Şubat 2015 tarihinde İçişleri Bakanlığı tarafından “Irak Uyruklu Yabancılarla İlgili Yapılacak İş ve İşlemler” başlıklı yeni bir genelge yayınlandı. Bu genelge Irak’tan Türkiye’ye sığınanlarla ilgili önemli düzenlemeler içeriyor. Genelgede Türkiye’de yaşayan Iraklıların sağlık, eğitim, çalışma gibi hizmetlere erişimlerinde aksaklıkların olduğu ve bu ihtiyaç üzerine yeni bir düzenlemenin yapıldığı vurgulanıyor. Iraklıların “geçici koruma rejimi” altında olmadıkları ise genelgede yeniden vurgulanan bir nokta.

Genelgede Irak’tan Türkiye’ye sığınanlara ilişkin üç farklı işlem yapılabileceği öngörülüyor;

- Ülkesine gönüllü olarak geri dönmek isteyenlere gerekli kolaylık sağlanması
- Ülkesine geri dönemeyeceklere 6458 sayılı kanunda düzenlenen “insani ikamet izni” verilmesi
- 6458 sayılı kanunda düzenlenen uluslararası koruma başvurusu (şartlı mülteci) yapmak isteyenlerin başvurularının alınması

2014 Mayıs ayından şu ana kadar “98” ile başlayan yabancı tanıtım belgesine sahip Iraklılar uluslararası koruma veya geçici koruma rejimine dahil olmadıkları için sağlık giderleri AFAD veya SGK tarafından karşılanmıyordu. Yalnızca acil sağlık hizmetleri ücretsiz olarak karşılanabiliyordu. Bu genelge ile ise uluslararası koruma başvurusunda bulunacak Iraklılara verilecek “uluslararası koruma başvuru sahibi kimlik kartı” ve “99” ile başlayan yabancı kimlik numarası ile SGK’ya kayıtlarının yapılıp sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanma imkanı tanınmasının önü açılıyor. Yine bu genelgeyle, Türkiye’deki okullara kayıt yaptırmak isteyen çocukların resmi kayıtlarının alınması mümkün olacaktır.

İnsani ikamet izni alacak Iraklıların ise temel ihtiyaçlarının kendileri tarafından karşılanması gerekmektedir.

Genelge ile Iraklılara sunulan “gönüllü geridönüş”, “insani ikamet izni” ve “uluslararası koruma başvurusu” seçeneklerinin tümü çeşitli hak ve yükümlülükleri beraberinde getirmektedir. Bu hak ve yükümlülükler 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün bu süreçlerle ilgili ayrıntılı bir bilgilendirmeyi Arapça, İngilizce, Kürtçe gibi mültecilerin anlayabilecekleri dillerde sözlü ve yazılı şekilde yapması büyük önem taşımaktadır.

Ayrıca, yabancı kimlik numarası ve kimlik / tezkere işlemelerinin tamamlanmasına kadar geçecek sürede mültecilerin temel haklardan faydalanabilmelerinin sağlanması için Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün gerekli tedbirleri alması gerekmektedir.

Genelgenin yayınlanması ve hak kayıplarına neden olmayacak bir şekilde uygulanmasının olumlu sonuçlar doğurabileceğini düşünüyor ve memnuniyetle karşılıyoruz. Genelge, Irak’tan Türkiye’ye sığınan mültecilerin haklara erişimlerinin sağlanması için önemli bir fırsattır. Ancak, hak ve yükümlülüklerle ilgili mültecilere yeterli bilgilendirmenin yapılmaması, bu nedenle de Iraklıların hangi seçenek için başvuru yapacaklarını bilmeden hareket etmesinin önümüzdeki dönemde büyük bir karmaşa ve hak kayıplarına neden olabileceğini yineliyor ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nü bu konuda yeterli önlemi almaya davet ediyoruz.