Uluslararası Af Örgütü, bu hafta Fransa Senatosu’nda oylamaya sunulması beklenen yasa teklifi öncesinde bir açıklama yayımlayarak, Fransa milletvekillerine, Fransa’daki tüm spor müsabakalarında “görünür dini” giysi ve sembollerin taşınmasını yasaklamayı öngören ayrımcı yasa teklifini reddetmeleri çağrısında bulundu. Spor federasyonları, federasyonların yerel kuruluşları, profesyonel ligler ve bağlı birlikler ile yüzme havuzları tarafından düzenlenen yarışmalarda geçerli olacak yasak, yarın (19 Şubat) yapılması beklenen oylama öncesinde bugün ve yarın genel kurulda tartışılacak. 

Müslüman kadın ve kız çocukların haklarını orantısız etkileyecek 

Uluslararası Af Örgütü Avrupa’da Toplumsal Cinsiyet Adaleti Araştırmacısı Anna Błuś, “Fransa’nın Paris Olimpiyat Oyunları’nda başörtülü Fransız kadın sporcuları yarışmalardan men etmesi uluslararası tepkilere yol açmıştı. Bundan yalnızca altı ay sonra, Fransa yetkilileri ayrımcı başörtüsü yasağını sıkılaştırmakla kalmıyor, tüm spor dallarını da kapsayacak şekilde genişletmeye çalışıyor” diyerek, sözlerini şöyle sürdürdü:  

“Bu yasalar, ‘sekülerlik’ nosyonunu uygulama kisvesi altında esasen, başörtüsü takmaları veya diğer herhangi bir dini giysi giymeleri halinde tüm spor müsabakalarına katılmaktan men edilecek Müslüman kadınları ve kız çocukları hedef almakta ve haklarını orantısız etkilemektedir.” 

38 Avrupa ülkesi incelenmişti 

Fransa anayasasında teorik anlamda herkesin din özgürlüğünü korumak amacıyla yer alan “laiklik” veya “sekülerlik”, Fransa’da genellikle Müslüman kadınların kamusal alanlara erişimini engellemek için bahane edilmektedir. Son yıllarda Fransa yetkilileri, Müslüman kadınların ve kız çocukların kıyafetlerine ayrımcı düzenlemeler getiren yasaları ve politikaları hayata geçiriyor. Spor federasyonları da onları takip ederek birçok spor dalında başörtüsü yasağı uyguluyor. 

Uluslararası Af Örgütü, 2024 Olimpiyat Oyunları öncesinde, spor dallarında başörtüsü yasaklarının Fransa’daki kadınlar ve kız çocuklar üzerindeki zarar verici etkilerini gösteren ve bu yasakların uluslararası spor kuruluşlarının kıyafet kurallarıyla bağdaşmadığını ortaya koyan bulgularını yayımladı. Araştırma, 38 Avrupa ülkesindeki kuralları inceledi ve Fransa’nın spor dallarında dini başlıkları yasaklayan tek ülke olduğunu tespit etti. Ayrıca araştırma, Müslüman kadınların ve kız çocukların spor etkinliklerine tam olarak ve özgürce katılmasını engellemenin, ruhsal ve fiziksel sağlıkları da dahil yaşamlarının her alanında yıkıcı etkiler yaratabileceğini saptadı. 

Ekim 2024’te Birleşmiş Milletler uzmanları bu yasakları “orantısız ve ayrımcı” oldukları gerekçesiyle kınadı ve kaldırmaları çağrısında bulundu. Ancak Fransa yetkilileri bu acil kaygıları gidermek yerine, bu yasa teklifi aracılığıyla Müslüman kadınların spor etkinliklerine katılımlarına yönelik kısıtlamaları genişletmeye çalışıyor. 

Yasa teklifi, dini giysileri yasaklamanın yanı sıra sporcuların herhangi bir spor tesisinde veya sahasında namaz kılmasını da yasaklayacak ve spor eğitmenlerinin “profesyonel spor eğitmeni kartı çıkarılmadan önce (...) idari soruşturmadan” geçmelerini zorunlu hale getirecek. 

Sosyolog Haïfa Tlili: Kuralların gerekli olduğu öne sürülemez 

Basket Pour Toutes Kolektifi’nin eş kurucusu, sosyolog Haïfa Tlili, Uluslararası Af Örgütü’ne şöyle konuştu:

“Spor başlıkları takmaya karar veren Müslüman kadın lisans sahiplerinin özgürlüklerini ciddi şekilde kısıtlayan kararları haklı gösterecek hiçbir nesnel veri yok. Dolayısıyla Müslüman kadın ve çocuk sporcuları dışlayan kuralların kamu hizmetinin düzgün işleyişi açısından gerekli, uygun ve orantılı olduğunu öne sürmek yanlış ve haksız bir iddiadır.” 

Basketbolcu Hélène Bâ: Travmaya neden olacak 

Kolektifin bir diğer eş kurucusu olan basketbolcu Hélène Bâ ise başörtüsü yasaklarının Müslüman kadınları nasıl imkansız bir seçim yapmak zorunda bıraktığını anlattı. Hélène Bâ, “Bu yeni yasa, Müslüman kadınlar ve kız çocuklara yönelik aşağılama, yaftalama, travma, spordan vazgeçme, sosyal bağların çözülmesi, özgüven kaybı, kadın takımlarının ortadan kalkması ve kulüplerin tehlikeye girmesi gibi korkunç sonuçlar meydana getirecek” dedi. 

Müslümanlara yönelik düşmanca ortamı güçlendirecek 

Yasa teklifinin açıklayıcı notunda, Fransa hukukunda yorumlandığı haliyle “tarafsızlık” şartının, spor federasyonlarının çalışanlarını ve gönüllülerini, örneğin koçları ve hakemleri ve hatta “üst düzey sporcuları” kapsadığı ifade edilmektedir. 

Teklife eşlik eden bir rapora göre, bu mevzuat, “laikliğe yönelik artan saldırılar” ve Fransa sporunda “radikalleşme”, “cemaatçilik” ve “İslamcı ayrılıkçılık” bildirimlerinin ele alınması ihtiyacından kaynaklanıyor. Rapor, spor etkinliklerinde başörtüsü gibi giysileri yasaklamanın “karşı toplumların” oluşmasını engelleyeceğini öne sürüyor. 

Başörtüsü takmayı, “müsamahakarlık”tan “terörizme” kadar uzanan bir yelpazede “laikliğe yönelik saldırılar” kapsamında değerlendiren bu mevzuat, çıkarılması halinde Fransa’da ırkçılığı körükleyecek ve Müslümanların ve Müslüman varsayılanların karşı karşıya olduğu, gitgide artan düşmanca ortamı güçlendirecektir. Dahası, başörtüsünün bir güvenlik tehdidi olarak görülmesi ve kadınlar üzerindeki tahakkümün bir sembolü olarak öne çıkarılması, Müslüman kadınların dinleri nedeniyle “ötekileştirilmesine” özgü olumsuz ve ayrımcı kalıp yargılardan kaynaklanmaktadır. 

“Başörtüsü takmayı ‘laikliğe saldırı’ ile eş tutmak yalnızca absürt değil, aynı zamanda da tehlikelidir ve bu yasa teklifi, güya ortadan kaldırmak istediği bölünmeye sebep olmaktan başka bir amaca hizmet etmez. Bu yasa, Fransa’da Müslüman kadınların halihazırda maruz kaldığı din, ırk ve toplumsal cinsiyet temelli bariz ayrımcılığı daha da ağırlaştıracaktır” diyen Uluslararası Af Örgütü Avrupa’da Toplumsal Cinsiyet Adaleti Araştırmacısı Anna Błuś, sözlerini şöyle sonlandırdı: 

“Tüm kadınlar ne giyeceklerini seçme hakkına sahiptir. Fransa’da sporda başörtüsü yasakları, İslamofobi’yle ve Müslüman kadınların kıyafetlerini denetlemeye yönelik ataerkil girişimle desteklenen bir başka uygulamadır. Bu yasa teklifi reddedilmelidir.” 

Arka Plan 

Kültür, Eğitim, İletişim ve Spor İşleri Daimi Komisyonu’nda tartışıldıktan sonra 5 Mart 2024 tarihinde Senatör Michel Savin tarafından Senato’ya sunulan teklif, senatörler arasında teklifin esasına ilişkin derin görüş ayrılıklarını ortaya çıkardı. Daha önce ulusal düzeyde tüm spor etkinliklerinde dini başlıkları yasaklamayı öngören bir girişim, Şubat 2022’de Senato tarafından reddedilmişti. 

 Açıklayıcı nota ulaşmak için bkz.https://www.senat.fr/rap/l23-667/l23-667_mono.html 

Yasa teklifi metnine ulaşmak için bkz.https://www.senat.fr/leg/ppl23-668.html