Geçen yıl Uluslararası Af Örgütü’nün yaklaşık yedi milyon destekçisi dünyanın her yerinde insan haklarını savunmak ve geliştirmek için protestolar düzenledi, mektuplar yazdı, imza kampanyalarına katıldı ve çok çeşitli eylemler gerçekleştirdi. Tüm bunların çok önemli etkileri oldu: Haksız yere cezaevinde tutulan insanlar serbest bırakıldı, yasalar değiştirildi ve dünyanın her yerindeki cesur insanlar harekete geçti. İşte 2018’deki önemli insan hakları kazanımlarını gösteren yıl sonu derlememiz.

Şubat

El Salvador’da Teodora del Carmen Vasquez hakkında verilen 30 yıl hapis cezasının mahkeme tarafından azaltılması sonrasında Teodora Şubat’ta serbest bırakıldı. Teodora, düşük yaptığı için El Salvador’da yasa dışı olan kürtajla suçlanmış ve bu nedenle on yıl cezaevinde tutulmuştu. 2015’ten beri imza kampanyalarından protestolara kadar çeşitli eylemlerle Teodora’nın serbest bırakılması için mücadele ediyorduk. UAÖ Norveç Şubesi, Teodora’nın durumuyla ilgili farkındalık yaratmak için radyo ve televizyon yayınlarıyla imdat çağrısı yaptı. UAÖ, kadınların üreme haklarının koruma altına alınmak yerine cezalandırıldığı El Salvador’da Teodora’nın yaşadıklarının gelecekte tekrar etmesini önlemek ve kürtajın suç olmaktan çıkarılmasını sağlamak için verdiği mücadeleyi sürdürüyor.

Teodora Vasquez

Meksika’da sahte ve çelişkili kanıtlarla cinayetle suçlanan ve kusurlu bir yargılama sonucunda mahkum edilen Sergio Sanchez, yaklaşık sekiz yıl cezaevinde tutulduktan sonra serbest bırakıldı. Avukatları, yürüyüşlere ve protestolara katılan UAÖ destekçilerinin Sergio’nun serbest bırakılmasında çok önemli rol oynadığını düşünüyor.

Serbest bırakılmasının ardından Sergio Sánchez

Ayrıca, Etiyopya’da UAÖ Düşünce Mahkumu Eskinder Nega’nın da aralarında bulunduğu aktivistlerin, gazetecilerin ve blog yazarlarının serbest bırakıldığına da tanık olduk. UAÖ destekçileri Eskinder’e sayısız mektup yazdı ve bu mektuplar dikkat çekti. Eskinder Nega, “Ailem aracılığıyla UAÖ’nün destek mektuplarını aldım. Bu mektuplar moralimi yüksek tutmama yardımcı oldu ve aileme güç verdi” dedi.

Ukrayna’da hükümet, ilk okullar için oluşturulan ve tarihinde ilk kez insan hakları dersini içeren yeni müfredatı onayladı. UAÖ Ukrayna Şubesi’nin müfredat geliştirmekle görevli çalışma grubundaki yorulmak bilmeyen savunuculuk faaliyeti ve katılımı bu olumlu sonucun alınmasına katkı sağladı.

Benin’de ölüm cezasına mahkum edilen 14 kişinin cezaları, UAÖ’nün planlı savunuculuk çabaları sonrasında hafifletildi. Bu kişileri cezaevinde ziyaret ettik, ölüm cezalarının daha hafif cezalarla değiştirilmesi için Adalet Bakanı ve Meclis Başkanı ile görüştük ve hem internette hem de internet dışında imza kampanyası düzenledik. Benin’deki olumlu gelişme, Gambiya’da infazların ertelendiğinin duyurulması sonrasında yaşandı.

Mart

Dayanışmanın gücünü Mart ayında Ukrayna’da gördük. Polis, Uluslararası Kadınlar Günü’nde kadın haklarına dikkat çekmek için düzenlenen protestolara katılanları tehdit eden ve onlara şiddet uygulayan gruplara göz yummuştu. Protestoları düzenleyenlerden Olena Şevşenko, bazı protestocuların taşıdığı “provokatif” bir pankart nedeniyle kamusal alanda toplanma kurallarını ihlal etmekle suçlanmıştı. Olena’nın mahkemeye çıkarıldığı 15 Mart’ta UAÖ Ukrayna Şubesi’nin sosyal medyada yaptığı çağrı binlerce kişiye ulaştı ve mahkeme salonu gazetecilerin ve destekçilerin yanı sıra yabancı elçiliklerin temsilcileriyle dolup taştı. Mahkeme, Olena’nın hiçbir suç işlemediğine karar verdi ve davayı kapattı.

Nisan

Nisan ayında Myanmar’dan eşine az rastlanır güzel haberler aldık. Yeni Devlet Başkanı Win Myint’in ilan ettiği afla serbest bırakılan 8.000 kişi arasında binlerce düşünce mahkumu da vardı. Kaçin’de yaşayan din görevlileri Dumdaw Nawng Lat, Langjaw Gam Seng ve Lahpai Gam için yürüttüğümüz mücadele başarıya ulaştı ve her üçü de serbest bırakıldı.

Nisan ayı başında Bosna-Hersek Anayasa Mahkemesi, savaş zamanında tecavüzden hayatta kalanlar ile savaşın diğer sivil mağdurlarından, onarım taleplerinin reddedildiği davalarda mahkeme masraflarını ödemelerinin istenemeyeceğine hükmetti. Cezasızlıkla mücadele eden sivil toplum örgütü TRIAL International ile birlikte uzun zamandan beri benzeri davalardaki masrafların ortadan kaldırılmasını savunuyorduk. Bu adım, savaş suçlarından hayatta kalan diğer insanları adalet ve onarım talep etmeye teşvik edebilir.

Mayıs

İrlanda’da kürtajı yasaklayan anayasa maddesinin değişikliğine ilişkin yapılan referandumun yasağın kaldırılması yönünde sonuçlanması, kadın hakları adına büyük bir zafer oldu. UAÖ de dahil olmak üzere aktivistler senelerdir kürtaj yasağının kaldırılması için mücadele ediyordu. 2015’te yayınladığımız İrlanda: O Suçlu Değil – İrlanda’daki Kürtaj Yasasının Etkileri başlıklı raporda, kadınların bireysel tanıklıkları aracılığıyla kürtajla bağlantılı engelleri ve toplumsal damgaları belgelemiştik. 2018’de insanların oy kullanmak ve seslerini duyurmak için İrlanda’ya gitmesiyle halkın gücünün ne kadar önemli olduğu bir kez daha vurgulandı. İrlandalı kadın hakları kampanyacısı Catriona Graham konu hakkında şunları ifade etmişti: “Bu kampanya umutla ilgili, kadınların sağlığına ve güvenliğine öncelik vermekle ve bunları hayata geçirmekle ilgili. Bu bile tek başına bir dönüm noktasıdır.”

Malezya’da eski Başbakan Necip Rezak’ın kendi siyasi rehberi Mahathir Muhammed tarafından yenilgiye uğratıldığı şaşırtıcı seçim sonuçları sonrasında muhalefet lideri ve düşünce mahkumu Enver İbrahim’in serbest bırakıldığını görmek çok güzeldi. İbrahim’in serbest bırakılması, ülkedeki insan hakları adına çok önemli bir adım ve daha fazla reform yapılacağına dair umut vericidir.

Mayıs ayı sonunda Burkina Faso meclisi, ölüm cezasını kaldıran yeni bir ceza kanununu onayladı.

Moldova Eğitim Bakanlığı, Uluslararası Af Örgütü Moldova Şubesi’nin ilkokullar ve liseler için hazırladığı insan hakları eğitimi müfredatını onayladı. Bölgede bir ilk olan bu başarı, 22 okuldan 700’e yakın öğrencinin katıldığı pilot uygulama sonrasında elde edildi.

Haziran

Suriye’de yaptığımız kapsamlı çalışmalar sonrasında ABD öncülüğündeki Koalisyon nihayet daha önce kapatılan ancak sivil kayıplara ilişkin suçlamaların söz konusu olduğu durumları yeniden incelediğini duyurdu. Koalisyon başlangıçta Rakka’daki sivil kayıplarla ilgili bulgularımızı inkar etmiş ve kınamıştı. Fakat sonrasında araştırmalarımızdan elde edilen yeni kanıtlar ortaya çıktı. Koalisyonun Haziran tarihli raporumuzda belgelediğimiz 79 durumdan 77’sinin doğruluğunu Temmuz ayı sonunda kabul etmesiyle birlikte Rakka’daki sivil ölümlere ilişkin sayıları yüzde 300 artış gösterdi. Biz bu sayıların halen buzdağının görünen kısmı olduğu kanaatindeyiz. Rakka harekatı boyunca sebebiyet verilen sivil ölümlerle ilgili daha kapsamlı bir tablo sunmak amacıyla “Strike Tracker” [Saldırı Takibi] isimli yeni bir proje başlattık. Uluslararası askeri faaliyetlerden kaynaklanan sivil kayıpları gözlemleyen ve kayıt altına alan Airwars da dahil olmak üzere diğer sivil toplum örgütleriyle iş birliği yapacağız ve bulgularımızı 2019 yılının başında kamuoyuna açıklayacağız.

Myanmar’da Arakanlılara yönelik işlenen insanlığa karşı suçlara ilişkin hesap verebilirlik çağrısında bulunan çok önemli bir rapor yayımladık. Raporda, insanlığa karşı işlenen suçlarda sorumluluk taşıdığından şüphe edilen belirli askeri ve güvenlik birimlerinin yanı sıra 13 yetkilinin ismi açıklandı. Avrupa Birliği, raporun kamuoyuna sunulmasından iki gün önce güvenlik güçlerine mensup yedi yetkiliye yaptırım uygulanacağını duyurdu. Bu kişilerin altısı raporumuzdaki listedeydi.

Temmuz

Yaklaşık sekiz yıl boyunca hukuka aykırı biçimde ev hapsinde tutulan sanatçı Liu Xia’nın Temmuz ayında Almanya’ya gitmek üzere Çin’den ayrılmasına izin verildi. Liu Xia, eşi Liu Xiaobo’nun Nobel Ödülü’nü kazandığı 2010’dan beri ev hapsinde tutuluyordu. Bu süre boyunca istihbarat yetkilileri tarafından yakından takip edildi ve çok sınırlı koşullarda kendisine telefonla ulaşılmasına izin verildi. Bu yıl daha erken bir tarihte Uluslararası Af Örgütü ve PEN Yazarlar Derneği Liu Xia’nın serbest bırakılması çağrısında bulunan bir kampanya başlattı ve bilinen yazarlar Liu Xia’nın şiirlerinden bölümler okudu.

Liu Xia'nın Helsinki Havalimanına varışı.

17 yaşındaki Filistinli aktivist Ahed Tamimi, sekiz aylık hapis cezasının dolmasına 21 gün kala serbest bırakıldı. Ahed, İsrail işgali altındaki Batı Şeria’da bulunan Ofer askeri mahkemesi tarafından, silahlı ve ağır donanımla korunan askerlere yönelik tehlike oluşturduğu iddiasıyla haksız yere cezaevine konulmuştu.


Ahed Tamimi

Moritanya’da köleliğe karşı mücadele eden iki aktivist, üç yıllık hapis cezalarının iki yılını doldurduktan sonra serbest bırakıldı. Abdallahi Matallah Seck ve Moussa Biram, Uluslararası Af Örgütü’ne konuştu. Biram, şunları söyledi: “Uluslararası Af Örgütü’nün her bir üyesine minnettarlığımı ifade etmek isterim. Moritanya’da köleliğe karşı mücadele eden aktivistlerin serbest bırakılması için yaptığınız çalışmalara teşekkürler. Adaletsizliğe karşı durduğunuz için teşekkürler. Çalışmalarınızla gurur duyuyoruz.”

Bosna Hersek’te Sırp Cumhuriyeti Meclisi, Savaş Dönemi İşkence Mağdurlarının Korunmasına İlişkin Yasa’yı kabul etti. Yasa, savaş sırasında tecavüz ve diğer türde cinsel şiddetten hayatta kalanların yaşadıklarını nihayet kabul ediyor ve bu kişilere telafi ve destek sağlanmasını öngörüyor. Uluslararası Af Örgütü, yerel ortaklarıyla birlikte savaş zamanında uygulanan cinsel şiddetten hayatta kalanlara adalete erişim ve onarım sağlanması için bu türde bir yasanın çıkartılması amacıyla uzun zamandır mücadele ediyordu.

Ağustos

Toprak hakları ve insan hakları aktivisti Tep Vanny, 735 gün cezaevine tutulduktan sonra serbest bırakıldı. Vanny, Kamboçya’da kraliyet affı ile serbest bırakılan çok sayıda insan hakları aktivisti ve protestocudan biriydi. Barışçıl protesto yaptığı gerekçesiyle mahkum edildiği cezanın dolmasına yalnızca altı ay kalmıştı. Dünyanın dört bir yanından 200.000’in üzerinde kişi, Tep Vanny’nin serbest bırakılması için yürüttüğümüz kampanyaya katıldı. Vanny, şunları söyledi:

“Serbest bırakılmamı ve çocuklarımla ebeveynlerime kavuşmamı sağlamak için mücadele eden herkese teşekkür etmek için elimi uzatıyorum. Bana moral verdiniz ve yalnız hissetmememi sağladınız. Duyarlılığınıza ve dünyanın her yerinde insan haklarını geliştirmek için yaptığınız çalışmalara teşekkürler.”


Tep Vanny

Eylül

Uluslararası Af Örgütü’nün Uygurlar, Kazaklar ve çoğunluğu Müslüman diğer toplulukların Çin’in kuzeyinde toplu halde gözaltında tutulmasını dünya kamuoyuna duyurmasından sonraki birkaç gün içinde 38.000 destekçi internette hareke geçti. Kazakistan’ın Almatı şehrinde görüştüğümüz bir Kazak, 13 yaşındaki kızının onun durumuyla ilgili yürüttüğümüz kampanya sonucunda serbest bırakıldığını düşünüyor. Ayrıca, Birleşik Arap Emirlikleri’nde yaşayan Uygur bir erkek, Çin’e zorla geri gönderilmesini engellemek için yürüttüğümüz kampanya sonucunda serbest bırakıldı.

Çok uzun zaman sonra Hindistan Yüksek Mahkemesi yetişkinler arasında rızaya dayalı eşcinsel ilişkileri suç olmaktan çıkardı ve cinsel yönelim nedeniyle uygulanan her tür ayrımcılığın Anayasada güvence altına alınan temel hakların ihlali olduğuna karar verdi.

Uluslararası Af Örgütü’nün Katar’da yaygın emek sömürüsüne dikkat çekmek için yürüttüğü araştırma ve kampanya faaliyetleri sürüyor. Eylül’de yetkililer, göçmen işçilerin çoğu için ülkeden çıkış izni alma gerekliliğinin kaldırıldığını duyurdu. Çıkış izni önceden göçmen işçileri işverenlerinin izni olmadan Katar’dan ayrılmaktan alıkoyuyordu. Bu iznin kaldırılması, Katar’ın Uluslararası Çalışma Örgütü ile işbirliğinin parçası olarak uygulanan önemli reformlardan biri olup, Uluslararası Af Örgütü’nün Katar’da 2022 Dünya Kupası ile bağlantılı inşaat alanlarında da olmak üzere oldukça yaygın emek sömürüsünü gözler önüne sermek için yıllardan beri yürüttüğü araştırma ve kampanya faaliyetlerinin de sonucudur.

Avrupa Parlamentosu (AP), Uluslararası Af Örgütü’nün çağrılarını yineledi ve tam anlamıyla kendi kendini idare eden silah sistemlerinin veya ‘katil robotlar’ın uluslararası olarak yasaklanmasını talep eden bir kararı oyladı. AP kararı, kendi hedeflerini seçebilen ve karar alma sürecine insan müdahalesi olmaksızın öldürebilen otonom silah sistemlerinin gelişimini, yaygınlaşmasını ve kullanımını engellemeyi amaçlıyor.

Ruandalı muhalefet lideri Victoire Ingabire ve popüler şarkıcı Kizito Mihigo, Cumhurbaşkanı Kagame’nin affı ile cezaevinden serbest bırakıldı. Ingabire ve Mihigo halen sınırlandırılıyor olsa da serbest bırakılmalarını doğru yönde atılan bir adım olarak değerlendiriyoruz. Victoire Ingabire’ın ifade ettiği düşüncelerle bağlantılı suçlamalar nedeniyle mahkum edilmesi ifade özgürlüğünü ve adil yargılanma haklarını ihlal etti. Uluslararası Af Örgütü Ingabire’ın davasıyla ilgili duyduğu kaygıları yıllardır dile getiriyor.


Victoire Ingabire

Ekim

Malezya’nın yeni hükümeti Dünya Ölüm Cezası ile Mücadele Günü’nde ölüm cezasını tamamen kaldırmayı planladığını duyurdu. Bu adım, Malezya’da şu an iktidarda olan eski muhalefet üyeleriyle de olmak üzere seneler süren savunuculuk faaliyetleri sonrasında atıldı. Takip eden günlerde ölüm cezası Washington eyaletinde de Anayasa’ya aykırı bulundu ve Washington, ABD’de ölüm cezasını kaldıran 20. eyalet oldu.

“Mother Mushroom” isimli blog yazarı Vietnam’da iki buçuk yıl cezaevinde tutulduktan sonra serbest bırakıldı. Mẹ Nấm (Mother Mushroom) yazar ismiyle de bilinen Nguyễn Ngọc Như Quỳnh 10 Ekim 2016’da gözaltına alındı, 20 Haziran 2017’ye kadar hiç kimseyle görüşmesine izin verilmedi ve 29 Haziran 2017’de 10 yıl hapis cezasına mahkum edildi.

Konuya ilişkin yaptığı açıklamada, “Cezaevinde geçen iki yıldan sonra bizleri rahatlatan bu iyi haber, Vietnam’ın rejimi eleştiren herkesi cezaevine kapatmakla ilgili giderek ağırlaşan sicilini de hatırlatmalı” diyen Uluslararası Af Örgütü Doğu ve Güneydoğu Asya Bölge Direktörü Nicholas Bequelin, sözlerine şunları eklemişti:

“Mother Mushroom artık cezaevinde olmasa da sürgün koşuluyla tahliye edildi. Üstelik düşüncelerini kamuoyuna açık bir şekilde bloglarda veya Facebook’ta barışçıl biçimde ifade eden yüzün üzerinde kişi de halen cezaevinde tutuluyor.”

Kasım

Yıllar süren mücadele sonucunda Kuzey Gauteng Yüksek Mahkemesi, Güney Afrika hükümetinin Xolobeni’de yerli toplulukların rızası olmadan titanyum çıkarılmasına izin veremeyeceğine hükmetti. Bu karar, danışılma ve atalarından kalan topraklarda yapılacak madencilik faaliyetleriyle ilgili kararlarda rıza gösterme veya göstermeme hakkı için yıllardan beri mücadele eden Xolobeni halkı adına büyük bir kazanım oldu.

Amadiba topluluğuna mensup insan hakları aktivisti Nonhle Mbuthuma konuya ilişkin yaptığı açıklamada, “Yemeği, toprağı ve sevgiyi, yani her şeyi paylaştığımız huzurlu ve güzel bir bölgede yaşıyoruz. Elitler bizde olanı keşfetti ve onu bizden almak istiyorlar” dedi ve ekledi: “Meslektaşlarımın bazıları öldürüldü, ben de öldürülebileceğimi biliyorum; ama korkmuyorum.”

İsviçre hukukunu uluslararası hukukun önüne geçirmeye yönelik teklif, İsviçre halkının yakın zamanda yapılan referandumda insan haklarını savunma yönünde oy kullanmasıyla başarısızlığa uğradı. Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Kumi Naidoo konu hakkında yaptığı açıklamada, “İsviçre halkı aldatıcı sözlere kendini kaptırmayacağını gösterdi ve seçim pusulalarını insan haklarının herkes için geçerli olduğu bir toplumda yaşamak istedikleri mesajını açıkça iletmek için kullandı” demişti.

Aralık

Uluslararası Af Örgütü’nün geçen yılki başarılarını kutlamak ve bu başarıları mümkün kılan cesur insanlara dikkat çekmek için ‘Daha Fazla Etki’ başlıklı raporumuzu yayımladık. Ayrıca, halen yapılması gerekenler ve adaletsizliğe karşı mücadeleyi yılmadan sürdüren insanlar hakkında düşünme imkanı bulduk.

Dünyanın en kapsamlı mektup yazma kampanyası olan Haklar İçin Yaz kampanyasını başlattık. Uluslararası Af Örgütü, bu yıl, çalışmaları nedeniyle cezaevine konulan, işkence gören, hatta öldürülen insan hakları savunucusu cesur kadınları ön plana çıkarıyor. Yalnız olmadıklarını ve dünyanın her yerinden insanların onların cesaretinden ilham aldığını göstermek istiyoruz. İnsan hakları savunucularıyla dayanışma içinde oldunuz ve binlerce destek mektubu yazdınız. Desteğiniz, mücadeleniz ve yazdığınız mektuplar için ne kadar teşekkür etsek azdır. Yaptıklarınız, insanların hayatlarında somut değişimler yaratıyor.