Herkes için zor bir yıldı; ancak 2020’de kutlanacak birçok güzel gelişme de oldu. İnsanlar en zorlu koşullara rağmen hakları için ve başkalarının hakları için çalışmalar yürüttü. Uluslararası Af Örgütü 2020’de tüm dünyada 10 milyonun üzerinde destekçiye ulaştı. Dünyanın dört bir yanında haklar için çalışmalarına devam etti.

Kampanyalar, mektuplar, protestolar ve imzalar gibi çeşitli yöntemlerle bir araya gelenler bu yıl da değişimin mümkün olduğunu gösterdi. Bu değişimler için kanıt isterseniz, insanlığın en sonunda kazanacağını gösteren ilham verici 41 hikayeyi bu yazıda okuyabilirsiniz.

Ocak

©Arakanlı çocuklar Bangladesh'deki bir mülteci kampında eğitim görüyor, Fotoğraf: Arif Zaman

1- Ocak ayında Bangladeş hükümeti Arakanlı mülteci çocuklara okul ve eğitim imkanları sağlayacağını duyurdu. Bu karar, Arakanlıların Myanmar’daki etnik temizlik harekatı sonrasında Bangladeş’e sığınmaya zorlanmasının üzerinden iki buçuk yıl geçtikten sonra alındı. Uluslararası Af Örgütü ve diğer insan hakları örgütleri yıllardır Bangladeş’teki mülteci kamplarında yaşayan yarım milyon civarında çocuğun eğitim hakkı için mücadele ediyordu.

2- Kazakistan vatandaşı zihinsel engelli Vadim Nesterov 2011’de 18 yaşına girdiğinde hukuki ehliyetinden yoksun bırakılmıştı. Hayatı hakkında karar alması ve haklarını kullanması engellenen Vadim, istihdam edilebilmek ve evlenebilmek konusunda umutsuzdu. Uluslararası Af Örgütü’nün Vadim’in durumuna dikkat çeken raporunu yayımlaması ve Kazakistan Psikanalistler Birliği’nin stratejik müdahilliğinin ardından Vadim’in yasal hakları Ocak ayında iade edildi. Bu durum, Kazakistan’daki engelli kişiler için büyük bir kazanım oldu.

Şubat

3- BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (BMİHYK) uzun zamandır beklenen bir rapor yayımlayarak, Batı Şeria’daki hukuka aykırı İsrail yerleşimleriyle bağlantıları olan 100’ün üzerinde şirketi listeledi. Airbnb, TripAdvisor, Expedia ve Booking.com da dahil çok sayıda dijital turizm şirketi listede yer aldı. Uluslararası Af Örgütü’nün araştırmaları, bu şirketlerin yerleşimlerdeki turizmi teşvik ettiğini ve yerleşimlerin varlığı ile genişlemesinde rol oynadığını ortaya koymuştu.

4- Kanada Yüksek Mahkemesi, Uluslararası Af Örgütü ve Uluslararası Hukukçular Komisyonu’nun müdahil olduğu bir davada emsal bir karar vererek, Vancouver merkezli bir maden şirketinin, insan haklarını ihlal ettiği savunulan Eritre’de değil, Kanada’da ifade vermesi gerektiğine hükmetti. Karar, hukuki sorumluluğu kanıtlamak üzere yeni zeminler oluşturulması yolunda önemli bir adım oldu.

Mart

5- Uluslararası Ceza Mahkemesi, Afganistan’da çatışmaların tüm taraflarının işlediği uluslararası hukuk suçlarına ilişkin soruşturma açılmasına karar verdi. Temyiz Dairesi, Ön Soruşturma Dairesi’nin Nisan 2019 tarihli kararını bozdu. İlgili karar, soruşturmaya yer olmadığına hükmetmiş ve Uluslararası Af Örgütü tarafından sert biçimde eleştirilmişti.

©İspanyol protestocu "Hayır, hayır demektir" yazısı utuyor. Fotoğraf: AFP/Getty Images.

6- İspanya, uluslararası insan hakları standartlarının gerektirdiği gibi, onay olmadan cinsel ilişkiyi tecavüz olarak tanımlayacak bir yasa tasarısını duyurdu. Bu yasal değişiklik, kamuoyunda bilinen bazı toplu tecavüz davalarında, adalet sisteminin tecavüzden hayatta kalanları yüz üstü bırakmasının ardından gündeme geldi. Meclis’te bekleyen yasa tasarısı, cinsel şiddeti önlemek ve onunla mücadele etmek konusunda başka tedbirleri de içeriyor. Uluslararası Af Örgütü, onay olmadan cinsel ilişkinin tecavüz olarak tanımlanması için çok sayıda Avrupa ülkesinde ‘Evet Hakkında Konuşalım’ (Let’s Talk About Yes) kampanyası da dahil birçok kampanya yürütüyor.

7- İrfan-i Halka isimli bir tarikat kurmasının ardından Mayıs 2011’de İran’da tutuklanan ve ölüm cezasına mahkum edilen İranlı Muhammed Ali Taheri Kanada’daki ailesine kavuştu. Uluslararası Af Örgütü, tüm dünyada tepki çeken tutuklama sonrasında küresel bir imza kampanyası başlatmış ve Taheri’nin ölüm cezası ile hakkında verilen mahkumiyet kararı bozulmuştu. Taheri, nihayet 2019’da serbest bırakıldı, Kanada’ya sığındı ve Facebook’ta yaptığı bir paylaşımda tüm çabaları için Uluslararası Af Örgütü üyelerine teşekkür etti.

8- Uganda Anayasa Mahkemesi, uzun yıllardır polise kamusal toplantı ve protestoları yasaklamak üzere aşırı geniş yetkiler tanıyan Kamu Düzeni İdaresi Yasası’nın belirli kısımlarını yürürlükten kaldırdı. Karar, ülkedeki siyasi muhalefet ve insan hakları savunucuları için umut ışığı oldu.

Nisan

©Çinli insan hakları savunucusu Wang Quanzhang ailesi ile birlikte. Fotoğraf: Private

9- Çinli insan hakları savunucusu Wang Quanzhang dört buçuk yıl cezaevinde tutulduktan sonra tahliye edildi ve ailesine kavuştu. Wang, yolsuzluk ve insan hakları ihlallerini ortaya çıkaran çalışmaları nedeniyle hedef alınmıştı. Uluslararası Af Örgütü, gözaltına alındığı günden itibaren Wang’ın serbest bırakılması için kampanya yürüttü.

10- ABD Afrika Komutanlığı (AFRICOM) ilk kez ABD’nin Somali’deki hava saldırılarının yol açtığı sivil kayıplara ilişkin üç aylık raporlar yayınlamaya başladı. Uluslararası Af Örgütü’nün araştırmaları, bu saldırılardan üçünün ayrıntılarına yer vermişti. Nisan ayında ilk raporun yayınlanmasının ardından Amerikan Kongresi’nin birçok üyesi, Pentagon ve AFRICOM’dan hesap sormak için duruşmalar başlattı. Raporlar, AFRICOM’un daha şeffaf olması için yürüttüğümüz kampanyalar ile "ABD’nin Somali’deki Gizli Savaşı" başlıklı önemli raporumuzun ardından yayınlandı. Rapor sayesinde ABD ilk kez Somali’deki sivil kayıpları kabul etmek zorunda kaldı. AFRICOM, bugüne kadar Somali’de 13 sivil kaybı kabul etti ve ABD’nin Somali’deki askeri faaliyetleri nedeniyle yaralananlar ile onların ve ölenlerin yakınlarının sivil kayıpları doğrudan bildirebileceği online bir bildirim platformu kurdu.

11- Suudi Arabistan yetkilileri, suç tarihinde 18 yaşın altındaki kişiler için ölüm cezası uygulamaya son vermeyi planladıklarını açıkladı. Ölüm cezasının yerine en fazla 10 yıl hapis cezası verilecek. Buna karşılık, sıklıkla kötüye kullanılan terörle mücadele yasası kapsamında mahkum edilen gençlerin ölüm cezası uygulanmaya devam edecek. Uluslararası Af Örgütü, Suudi Arabistan yetkililerine, ölüm cezasını tüm koşullarda, tamamen kaldırma çağrısı yapmayı sürdürüyor.

12- Uluslararası Af Örgütü’nün Meksika yetkililerine göçmenleri gözaltı merkezlerinde tehlikeli ve ayrımcı şekilde tutmaya son vermeleri için yaptığı çağrılar sonuç verdi. Ülkedeki 65 göçmen gözaltı merkezinde tutulan çok sayıda göçmen ve sığınmacı serbest bırakıldı.

13- Uluslararası Af Örgütü ve partner örgütlerin yaptığı çağrılar ve çalışmalar sonucunda Sierra Leone hükümeti, gebe kız çocukların okula gitmesini ve sınavlara katılmasını engelleyen yasağı kaldırdı. Yaklaşık beş yıldır yürürlükte olan yasak, birçok genç kadını eğitim hakkından mahrum ediyordu.

Mayıs

14- Uluslararası Af Örgütü’nün yoğun savunuculuk faaliyetleri ve kampanyası sonucunda, Güney Sudan’a uygulanan silah ambargosu, Mayıs 2020’de BM Güvenlik Konseyi’nin oybirliğiyle aldığı kararla yenilendi. Uluslararası Af Örgütü’nün silah ambargosu ihlallerine ilişkin kapsamlı ve bağımsız araştırması, Güvenlik Konseyi heyetleri tarafından olumlu yöndeki oylarda belirleyici unsur olarak takdir edildi.

15- Fransa’da, desteğe ihtiyaç duyan sığınmacılara yardımcı olduğu için yargılanan bir çiftçi dava sonucunda beraat etti. Cédric Herrou 2017’de Fransa-İtalya sınırında “göçmenlerin ve sığınmacıların düzensiz dolaşımını, ikametini ve ülkeye girişini kolaylaştırdığı” gerekçesiyle mahkum edilmişti. Herrou’nun davası, dayanışma eylemlerinin Avrupa’da nasıl suç haline getirildiğini gösteren sembolik bir davaydı.

©İnsan hakları savunucusu Nebil Recep için protestoya katılan kadınlar. Fotoğraf: AFP/Getty Images

16- Bahreyn’de insan hakları aktivisti Nebil Recep, Uluslararası Af Örgütü ve diğer insan hakları örgütlerinin yıllarca süren mücadelesi sonucunda, tutukluluk gerektirmeyen bir mahkumiyet kararıyla cezaevinden tahliye edildi. Avukatların paylaştığı bilgilere göre, Nebil, başlangıçtaki mahkumiyet kararından kalan üç yılı cezaevi dışında geçirecek.

Haziran

17- Uluslararası Af Örgütü ve partner kuruluşların kampanya ve savunuculuk faaliyetleri sonucunda Hırvatistan’da iki polis memuru, Bosna-Hersek sınırında durdurulan Afganistanlı bir göçmene şiddet uyguladıkları gerekçesiyle yargılandı.

Temmuz

18- Uluslararası Af Örgütü’nün yıllarca sürdürdüğü kampanya sonucunda Kanada’da federal bir mahkeme, Güvenli Üçüncü Ülke Anlaşması kapsamında mültecilik başvurusunda bulunan kişilerin ABD’ye geri gönderilmesinin anayasaya aykırı olduğuna hükmetti.

©Uluslararası Af Örgütü Tayvan destekçileri Güney Sudanlu genç Magai Maitop Ngong için mektuplar yazıyor. Fotoğraf: Amnesty International Taiwan.

19- Haklar İçin Yaz kampanyası kapsamında durumuna dikkat çektiğimiz Güney Sudanlı genç Magai Matiop Ngong’a verilen ölüm cezası bozuldu ve Magai 29 Temmuz’da infaz listesinden çıkarıldı. Dünyanın dört bir yanında Magai’nin çektiği eziyete sessiz kalmayan insanlar 765 bin destek mesajı yazdı. Magai’nin durumu nadir görülen önemli bir gelişmeyi de beraberinde getirdi ve Güney Sudan’da ölüm cezasının çocuklara karşı kullanılması konusunda bir tartışma başlattı.

20- Dünyanın en büyük et üreticisi JBS’nin tedarik zincirinin, hukuka aykırı ormansızlaşma ve toprak müsaderesi hakkındaki raporumuzu yayınlamamızın hemen ardından, Brezilya’nın Rondonia eyaletinde görev yapan Federal Savcı, bulgularımızın soruşturacağını açıkladı. Sonrasında, Avrupa’nın en büyük yatırım kuruluşlarından Nordea Asset Management, JBS’nin dolaylı tedarik zinciriyle ilgili ortaya çıkan gerçekler nedeniyle JBS’yi portfolyosundan çıkardığını duyurdu. JBS ise Ekim ayında, 2025 itibariyle, hukuka aykırı ormansızlaşmayla bağlantılı ‘dolaylı tedarikçi’ çiftlikler de dahil olmak üzere tedarik zincirini tamamen gözlemleme sözü verdi.

©Black Lives Matter hareketi ile dayanışma göstermek tüm dünyada düzenlenen protestolardan bir kare. Fotoğraf: Getty Images.

21- #BlackLivesMatter protestoları sırasında ABD’deki polis şiddetini belgeleme çalışmamız, ülkenin dört bir yanında işlenen insan hakları ihlallerinin görünür kılınmasına yardımcı oldu ve New York Times, Washington Post ve CNBC gibi yayın organlarının video belgesellerinde yer aldı. Uluslararası Af Örgütü araştırmacıları ayrıca Amerikan Kongresi’nde bu konu hakkında bir sunum yaptı ve Oregon Eyalet Meclisi’nde biber gazının kullanımını düzenleyen yasaların yeniden yazılmasına katkı sağlamak için tanıklıkta bulundu.

22- Nijer Blog Yazarları Derneği Başkanı, gazeteci Samira Sabou, Uluslararası Af Örgütü’nün çağrılarının ardından cezaevinden tahliye edildi. Samira, serbest bırakıldıktan sonra şunları söyledi, “Tutuklanmamın anlamsızlığına dikkat çeken Uluslararası Af Örgütü’nü unutmuyorum. Dünyanın her bir köşesinden gelen dayanışma ve destek bana güç verdi.”

Agustos

23- Şili polis teşkilatında kıdemli bir memur, geçen yıl gerçekleştirilen protestolarda Gustavo Gatica’nın kör edilmesinden sorumluydu. Uluslararası Af Örgütü’nün bu memurun sorumluluğunu gösteren kanıtları yayımlamasından iki ay sonra polis gözaltına alındı ve yargılanmaya başladı. Protestolara polisin hukuka aykırı güç kullanımı damga vurmuştu.

24- Rusya’da yalnızca din özgürlüğü hakkını kullandığı için yargılanan Yehova Şahidi ve düşünce mahkumu Gennadiy Shpakovsky’ye verilen ceza Uluslararası Af Örgütü’nün çabaları sayesinde hafifletildi ve Gennadiy cezaevinden serbest bırakıldı.

25- Venezuela yetkilileri, Kasım 2019’dan beri tutuklu bulunan 61 yaşındaki düşünce mahkumu ve sendika başkanı Rubén González’in de aralarında bulunduğu 110 mahpusu serbest bıraktı.

©Uluslarararası Af Örgütü'nün göçmen işçilerin hakları üzerine kampanya yürüttüğü Katar'da, FIFA 2020 Dünya Kupası için inşaa edilen bir stadyum. Fotoğraf: Getty Images.

26- Katar, göçmen işçilerin emek sömürüsüne karşı korunması çabalarının bir parçası olarak, göçmen işçilerin iş değiştirmek için işverenlerinden izin almaları zorunluluğunu kaldırdı ve ayrımcı olmayan yeni bir asgari ücretin uygulanacağını duyurdu. Uluslararası Af Örgütü yıllardır Katar’daki göçmen işçilerin haklarının iyileştirilmesi için mücadele ediyor. Bu reformlar hızlı ve eksiksiz biçimde uygulanmalı.

Eylül

27- Somali Başsavcısı, hükümetin, gazetecilere karşı işlenen suçları ele almak üzere yeni bir savcılık kuracağını belirtti. Açıklama, Somali Cumhurbaşkanı M. Abdullah Muhammed ‘Fermacu’nun, sıklıkla gazetecileri haksız yere yargılamak için kullanılan 1962 tarihli çağdışı Ceza Kanunu’nda değişiklik yapma sözü vermesinin ardından yapıldı. Somali’de ifade özgürlüğü hakkı ihlallerini belgeleyen “Devamlı Korkuyla Yaşıyoruz” başlıklı raporumuz, yetkililerle doğrudan savunuculuk faaliyetlerimiz ve yerel basında savunuculuk gruplarının artan baskıları, bu gelişmelerin kaydedilmesinde rol oynadı.

©Hayatta kalan Ezidi çocuklar, psikoterapist ve Dohuk Üniversitesi Psikopatoloji ve Psikotravmatoloji Enstütüsü Dekanı Dr. Jan Ilhan Kizilhan ile görüşmede. Fotoğraf: Adam Ferguson.

28- Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, kendisini İslam Devleti (İD) olarak adlandıran silahlı grup tarafından esir tutulduktan sonra serbest bırakılan Ezidi çocuklar hakkında yayımladığımız rapora karşılık kamuoyuna yaptığı açıklamada, çocukların tüm onarım mekanizmalarından yararlanmasının sağlanması yönündeki tavsiyelerimizden övgüyle söz etti. Mevcut durumda çocuklar, Irak parlamentosunun İD suçlarından hayatta kalan Ezidilere onarım sağlanmasını öngören yasa taslağında yer almıyor.

Ekim

29- Uluslararası Af Örgütü tarafından, Birleşik Krallık hükümetinin, COVID-19 pandemisi döneminde yaşlıları huzurevlerinde nasıl ölüme terk ettiği hakkında bir rapor yayımlanmasının ardından, Birleşik Krallık Nitelikli Sağlık Hizmetleri Komisyonu, pandemi döneminde huzurevlerindeki uygulamalara ilişkin acil bir soruşturma başlatıldığını açıkladı. Ayrıca, Sosyal Hizmet Bakanı, huzurevlerine ziyaretlerin daha rahat yapılabilmesi için hükümetin huzurevlerinde kalan kişilerin yakınlarına COVID-19 testi yapılmasını öngören pilot bir çalışma başlatacağını duyurdu.

30- Hastanelerin temizlik görevlilerine destek olmak amacıyla barışçıl şekilde toplanan ve bu nedenle suçlanan Malezyalı beş aktivist, haklarındaki suçlamalardan muaf tutuldu. İfşa Edildiler, Susturuldular, Saldırıya Uğradılar başlıklı raporumuzda beş aktivistin durumuna dikkat çektik ve çalışmalarımız sayesinde aktivistler artık yargılanmıyor. Bir sendika temsilcisi, “Uluslararası Af Örgütü’nün desteği olmadan bunu başaramazdık” dedi.

31- Uluslararası Af Örgütü’nün, Maduro hükümetinin insanlığa karşı suçlar işlemiş olabileceğine ilişkin bulgularının, Venezuela Veri Toplama Misyonu tarafından desteklenmesinin ardından BM İnsan Hakları Konseyi, Misyon’un görev süresini iki yıl daha uzatarak, uluslararası adaletin sağlanması yönündeki ihtimalleri güçlendirdi.

32- Uluslararası Af Örgütü destekçilerinin kararlı mücadelesi sayesinde haksız yere tutuklanan çok sayıda kişi serbest bırakıldı. İran’da Nergis Muhammedi ve Mısır’da Ela Şaban Hamide bu kişiler arasındaydı. Güney Sudan’da aktivist Kanybil Noon hiçbir suçlama olmaksızın 117 gün tutuklu kaldıktan sonra serbest bırakıldı. Tutukluluk sürecinde sağlık sorunları yaşayan ve sağlık hizmetlerine erişimi engellenen Kanybil, serbest bırakılmasının ardından şunları ifade etti, “Çabalarınıza minnettarım. Tüm çalışanlarınıza selamlarımı iletin. Her şey için çok teşekkür ederim.”

©Güney Afkika'da dezavantajlı çocuklar ihtiyaç duydukları eğitime artık erişebilecek. Fotoğraf: Amnesty International.

33- Uluslararası Af Örgütü’nün Güney Afrika’da eğitim sisteminin çökmesi hakkında bir rapor yayımlamasının ardından Cumhurbaşkanı Ramaphosa, kalan 143 kerpiç okulun yerine yenilerinin inşa edilmesini ve hijyen koşulları yetersiz 3 bin 103 okulda iyileştirme çalışmaları yapılmasını öngören planları açıkladı. Tüm bunlar başarılabilirse, ülkenin dört bir yanındaki dezavantajlı çocuklar için çok önemli bir adım atılmış olacak.

Kasım

34- Avrupa Birliği Kamu Denetçiliği Kurumu, Avrupa Komisyonu’nun, Hırvatistan yetkililerinin AB tarafından fonlanan sınır faaliyetlerinde, göçmenlerin ve mültecilerin temel haklarına saygı göstermesini sağlamakta yetersiz kalıp kalmadığına ilişkin soruşturma açacağını duyurdu. Açıklama, Uluslararası Af Örgütü ve diğer insan hakları örgütlerinin, belki de maaşları AB fonlarıyla ödenen Hırvatistan polisinin göçmenlere ve mültecilere yönelik darp ve diğer türde işkence dahil sayısız hak ihlalini belgelemesinin ardından yapıldı.

35- Solomon Adaları Çevre Bakanı, Wagina Adası’ndaki yerel toplulukları tehdit eden boksit madeninin imtiyazlarını engelleme kararını onayladı. 2019 sonlarında yaptığımız araştırma bu konuya odaklanıyordu. Karar, Wagina Adası’nda yaşayan ve geçimini adanın kaynakları ile maden sahası çevresindeki sulardan sağlayan toplulukların büyük çabalar sonucunda elde ettiği bir zafer oldu.

©Kadın hakları savunucuları ve Uluslararası Af Örgütü, Arjantin'de kürtajın yasallaşması için yıllardır mücadele ediyor. Fotorğaf: Amnesty International Argentina.

36- Arjantin Cumhurbaşkanı Alberto Fernández, seçim kampanyasında, kürtajı yasallaştırmak için Kongre’ye tarihi bir yasa tasarısı sunma sözü vermişti ve bu sözünü tuttu. Uluslararası Af Örgütü’nün de aralarında bulunduğu kadın hakları savunucuları yıllardır kürtajın yasal hale getirilmesi için mücadele ediyordu.

37- Meksika’nın Escazu Sözleşmesi’ni imzalayan 11. ülke oldu. Çevrenin ve çevre hakları savunucularının korunmasını öngören bu bölgesel sözleşme Meksika’da da artık yürürlükte. Uluslararası Af Örgütü ve partner örgütler çok sayıda Latin Amerika ülkesinde sözleşmenin imzalanması için yoğun kampanya yürütüyor.

©Uluslararası Af ÖRgütü'nün "Evet Hakkında Konuşmalıyız" kampanyası için bir araya gelen kadınlar, onay olmadan gerçekleştirilen cinsel ilişkilerin tecavüz olarak tanınmasını talep ediyor. Fotoğraf: Amnesty International Denmark.

38- Danimarka’da hükümet, Ceza Kanunu’nda, onay olmadan gerçekleştirilen cinsel ilişkinin tecavüz olarak kabul edilmesini öngören değişikliği yapma konusunda nihayet uzlaştı. Kadın hakları grupları, tecavüzden hayatta kalan kişilerin katıldığı gruplar ve ‘Evet Hakkında Konuşalım’ kampanyasını sürdüren Uluslararası Af Örgütü yıllardır bu konuda mücadele ediyor.

39- Uluslararası Af Örgütü’nün, devlet başkanı ve yardımcısı ile toplantılarını da kapsayan yoğun lobi faaliyetlerinin ardından Kosta Rika hükümeti, mülteci statüsü verilmeyen Nikaragua, Küba ve Venezuela vatandaşlarının yasal olarak çalışmasına izin veren ve insan haklarının, düzensiz göçmenlik statüsünden olumsuz etkilenmesinin önüne geçen özel bir insani göç statüsü oluşturdu.

40- Japonya merkezli bira şirketi Kirin, Myanmar ordusuna bağlı MEHL şirketine tüm temettü ödemelerini askıya aldığını açıkladı. Kore merkezli hazır giyim şirketi Pan-Pacific de MEHL ile tüm ticari ilişkilerini sonlandırma kararı aldı. Her iki gelişme de Uluslararası Af Örgütü’nün 2020’de Ordu Ltd. başlıklı raporunu yayımlamasının ardından kaydedildi. Rapor, Myanmar ordusu ile uluslararası şirketlerin bağlantılarını ortaya koyuyor.

Aralık

1. Uluslararası Af Örgütü 2020’de tüm dünyada 10 milyonun üzerinde destekçiye ulaştı. Bu inanılmaz başarı için harekete geçen ve fark yaratan herkese ayrı ayrı teşekkür ederiz.