Nijerya'daki çatışmalar binlerce erkeğin, kadının ve çocuğunun yaşamına mal oldu, pek çoğu da silahlı grup Boko Haram'ın ellerinde. İşte Afrika'nın en kalabalık ülkesinde iç karışıklıklara neden olan bu örgüt hakkında bilmeniz gerekenler.

 Boko Haram nedir?

 Jama atu Ahlis Sunna Lidda a Waati Wal Jihad, daha bilinen adıyla Boko Haram (kabaca çevirisiyle "batı eğitimi haramdır") laik otoriteye karşı silahlı bir gruptur. 2009 yılından bu yana bombalı saldırılar gerçekleştirerek, köy ve kasabalara ani baskınlar düzenleyerek ve ülkenin kuzeydoğusundaki daha büyük yerleşim birimlerini ele geçirip işgal ederek Nijerya devletiyle savaşmaktadır. Oy verme ve laik eğitim de dahil olmak üzere Batı etkisinde gördükleri her şeye karşıdırlar. 2013'den bu yana, Kuzey Nijerya'da en az 330 baskın ve bombalama gerçekleştirdiler ve en az 5.400 sivili öldürdüler. Gerçek rakamın çok daha fazla olması muhtemel.

 Boko Haram'ın savaşan güçleri ne kadar büyük ve nerede konuşlular?

 Boko Haram birliklerinin tam sayısı bilinmiyor ancak, daha fazla olması umulmakla birlikte en az 15 bin olduğu varsayılıyor. Ocak 2015'den itibaren örgüt, Kuzeydoğu Nijerya'daki 15 yerel hükümet bölgesinde tam kontrolü sağlayarak işgal etti. Ek olarak, 15'den fazla hükümet bölgesinde de kısmi kontrolü sağladılar.

 Nasıl organize oldular? Liderleri kim?

 Siyasi ve ruhani liderleri Ebubekir Şekau. Şûra adı verilen ihtiyarlar konseyine başkanlık ediyor. 2009 yılında Nijerya polisi tarafından gözaltında öldürülen bir önceki lider Muhamed Yusuf'dan sonra gücü ele aldı.

 Ne var ki Yusuf'un bütün takipçileri Şekau'ya katılmadı. Uluslararası Kriz Grubu, Boko Haram'ın, bazen işbirliği yapan bazen de birbiriyle çatışmaya giren üç ile altı fraksiyondan oluştuğunu tahmin ediyor.

 Parayı nereden buluyorlar?

 Boko Haram'ın silahlarının ve parasının nereden geldiğine dair pek çok spekülasyon var. Örgütün, kendilerine para ve silah sağlayan Nijeryalı politikacılarla ve uluslararası cihatçı gruplarla bağlantısı olduğunu iddia edenler var. Ancak kaynaklarının büyük bir kısmının, şehir yağmalamalarından, banka soygunlarından ve fidye karşılığı alınan paralardan oluştuğuna inanılıyor.

 Nasıl hareket ediyorlar?

 Geçen son birkaç yılda, Boko Haram neredeyse günlük bazda canice saldırılar gerçekleştirdi. 2014 yılında saldırılarda bir tırmanma oldu ve gerçekleşen 230 baskın ve bombalama sonucu 4.000 sivil öldürüldü. Gerçek sayının daha yüksek olması muhtemel. Baskınların büyük bir çoğunluğu Borno ve Yobe eyaletlerinde gerçekleşse de, Abuka, Adamawa, Kaduna ve Kono eyalatleriyle, Kamerun'da da saldırılar oldu.

 Boko Haram savaşçıları, vurkaç baskınları sırasında bir topluluğun içine motorsikletlerle, arabalarla ve kamyonlarla giriyorlar. Evden eve dolaşarak, sakinlerin toplanmasını emrediyorlar. Savaşma çağındaki erkeklerin hepsini ya vuruyorlar, ya da hükümet veya ordu ile ilişkisi olduğuna inandıklarını hedef alıyorlar.

 Tıpkı Nisan 2014'de Chibok Devlet Kız Orta Okulu'nda okuyan 276 kız öğrenciyi kaçırdıkları gibi, sıklıkla evlenmemiş kadınları ve kız çocuklarını kaçırıyorlar. Kaçırılan kızların büyük bir çoğunluğu ise hâlâ kayıp.

 Boko Haram ayrıca okul binalarını yaktı veya ciddi şekilde hasar verdi, ülkenin kuzeydoğusundaki okulları hedef alarak öğretmenleri ve çocukları öldürdü. Bu saldırıların bir sonucu olarak pek çok okul kapatılmaya zorlandı.

 İşgal edilen yerleşim birimlerinde, bazen sivilleri belirli evlere kapatıyorlar ve seyahat etmek isteyenlerin kendilerinden izin alması gerektiği hususunda ısrar ediyorlar. Uluslararası Af Örgütü, Boko Haram'ın kendi kurallarını uygulamak için işkenceye başvurduğu, kadınları ve kız çocuklarını kendi üyeleriyle evlenmeye zorladığı, çocuk askerler kullandığı yönünde haberler almıştır.

 Başlıca mağdurlar kimler?

 Otoriteleri desteklediği düşünülen herkes olası bir hedef, özellikle sivil memurlar, politikacılar ve geleneksel liderler. Hükümet yanlısı Sivil Ortak Gücü'ndeki grupları oluşturan toplumların Boko Haram'ın kasıtlı bir saldırısında hedef olma riski daha fazla.

 Her ne kadar saldırılar mağdurların dini temelli olmasa da, Boko Haram hem Müslümanları hem de Hristiyanları hedef almıştır.

 Neden bunu yapıyorlar?

 Boko Haram, laik hükümet otoritesine muhalif bir hareket olarak başladı. Zamanla, dini inancı farketmeksizin inançsız gördükleri, hükümetle ilişkili herkesi hedef almaya başladılar. Ek olarak örgütü desteklemeyen İslami liderleri de spesifik olarak hedef aldılar.

 Boko Haram'ın Nijerya'nın kuzeydoğusundaki halka, İslam'ın kendi yorumlarından esinlenen kuralları empoze etmek istediği ileri sürülüyor. Ağustos 2014'de, Boko Haram lideri bu bölgeyi hilafet toprakları ilan etti.

 Boko Haram'ı durdurmak için Nijerya hükümeti ne yapıyor?

 Nijerya hükümeti Mayıs 2013'de üç eyalette olağanüstü hal ilan etti: Borno, Adamawa ve Yobe. Boko Haram'a karşı birkaç askeri operasyon başlattı. Olağanüstü hal iki defa uzatıldı ve Başkan'ın Kasım 2014'deki bir diğer uzatma teklifi, Ulusal Meclis tarafından henüz onaylandı.

 Ancak Boko Haram zayıflama emareleri göstermiyor ve grubu durdurmak için Nijerya ordusu, Boko Haram üyeleri olduğu sanılan kişilere karşı işkence ve cinayetlerin de dahil olduğu birtakım hak ihlallerinde bulundu. Ordu tarafından yapılan bu ihlallerin yaygın sistematik olduğuna dair kanıtlar var.

 Dünya Boko Haram'ı durdurmak için ne yapıyor?

 Mayıs 2014'de, Boko Haram BM Güvenlik Konseyi El Kaide Yaptırım Komitesi tarafından silah ambargosu ve finansal yaptırım listesine alındı.

 Aralarında Fransa, Birleşik Krallık, ABD'nin de bulunduğu bazı devletler, Nisan 2014'deki Chibok kaçırmalarının ardından Nijerya'ya destek vaadinde bulundu. Bu destek istihbarat paylaşımı, Nijerya ordusunun eğitilmesi ve bölgesel anti-terör stratejisinin yaratılmasını içeriyor.

 Birkaç yıldır Çad, Nijer ve Nijerya, bu ülkeler arasındaki sınır güvenliğini sağlama ve Boko Haram ile mücadele için bir Çokuluslu Ortak Güç birliğini yönetiyor. 7 Ekim 2014'de, Çad Basin Gölü Komisyonu Üye Devletleri ve Benin, Boko Haram ile mücadele edecek yeni bir ortak güç birliği kurulmasına karar verdi. Bu yeni gücün detayları henüz belli değilken, dahil olan ülkeler Afrika Birliği ve Birleşmiş Milletler'den yetki talebinde bulundu.

Yeni Çokuluslu Ortak Güç, 29 Ocak 2015'deki Afrika Birliği Barış ve Güvenlik Konseyi toplantısında konuşuldu.