• 2023’te Uluslararası Af Örgütü, 1.153 infaz kaydetti. Bu sayı, 2022’de bilinen 883 infaza göre %31’lik (270) bir artış anlamına geliyor.
• Bu endişe verici eğilim, İran ve Suudi Arabistan’da kaygı uyandıran bir artışın yaşanması, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde infazlara devam etme kararı alınması ve Tayvan Yüksek Mahkemesi’nin ölüm cezasını kaldırmamasıyla bu yıl da devam etti. Buna karşın, Sahra Altı Afrika’daki ülkeler, ölüm cezasının tüm dünyada kaldırılması yönünde umut ışığı yakıyor.
• Bugüne kadar, dünya genelinde 113 ülke ölüm cezasını tüm suçlar için kaldırdı.

Uluslararası Af Örgütü, 10 Ekim Ölüm Cezasıyla Mücadele Günü’nde yayımladığı açıklamada, Sahra Altı Afrika’da ölüm cezasını kaldırma eşiğindeki üç ülkenin derhal harekete geçerek bu cezayı kesin olarak kaldırması ve dünya genelindeki diğer ülkelerin onların izinden gitmelerine zemin hazırlaması gerektiğini belirtti.

Kenya ve Zimbabve tüm suçlarda ölüm cezasının kaldırılması için hazırlanan yasa tasarılarını görüşürken, 2017’den beri bu zalimane cezaya karşı düzenli olarak ilerleme kaydeden Gambiya, diğer gelişmelerin yanı sıra ölüm cezasını da bilfiil kaldıracak bir anayasa değişikliği süreci başlattı. Bugüne kadar Sahra Altı Afrika’da 24 ülke ölüm cezasını tüm suçlar için, diğer iki ülke ise yalnızca adi suçlar için kaldırdı.

Uluslararası Af Örgütü’nün ölüm cezasına ilişkin hukuk danışmanı Oluwatosin Popoola konu hakkındaki açıklamasında, “Sahra Altı Afrika bölgesi 2023’te hem kayıtlı infazlarda hem de kayıtlı ölüm cezalarında önemli bir artış yaşadı ancak Gambiya, Kenya ve Zimbabve’nin bölgedeki bu eğilimi tersine çevirme fırsatı var” dedi. Popoola, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Dünya bu zalimane cezadan kararlılıkla uzaklaşmayı sürdürürken, ölüm cezası vermeye devam eden ülkeler tek başlarına bir azınlıktır. Tüm suçlarda ölüm cezasını kaldıran ülkelerin sayısı arttıkça, kalanlar daha da yalnızlaşacak ve ölüm cezasına dair pozisyonları daha da zayıflayacaktır. Dünyadaki ülkelerin çoğu ölüm cezasını tüm suçlar için kaldırdı. Tüm ülkelerin bu zalimane, insanlık dışı ve alçaltıcı cezadan kesin olarak uzaklaşmasının zamanı geldi.”

Bölgeye dair umut var

Gambiya, Kenya ve Zimbabve on yıldan uzun bir süredir infaz gerçekleştirmedi ve aynı dönemde her biri, çok sayıda ölüm cezasını hafifletme kararı aldı.

Kenya’da bilinen son infaz 1987’de uygulandı. İnfazlarla ilgili resmi bir erteleme olmasa da Kenya, infaz gerçekleştirmemek konusunda yerleşik bir uygulamaya sahip. Kenya mahkemeleri ölüm cezası vermeye devam ederken, ülke ölüm cezasına karşı iyi yönde ilerleme kaydetmeyi sürdürüyor. 2023’te ölüm cezalarına ilişkin 606 hafifletme kararı verildi ve ölüm cezasının kaldırılmasını öngören dört yasa tasarısı parlamentoda görüşülmeyi bekliyor.

Zimbabve’de mahkemeler ölüm cezaları vermeye devam etse de bilinen son infaz 2005’te gerçekleştirildi. Ancak Devlet Başkanı Emmerson Mnangagwa, Kasım 2017’de göreve geldiğinden bu yana ölüm cezasına karşı olduğunu açıkça ortaya koydu.

Oluwatosin Popoola, “Zimbabve Devlet Başkanı’nın kendisi, gençliğinde Zimbabve’nin bağımsızlık mücadelesine katıldığı için ‘terör’ suçundan ölüme mahkum edildi. O dönem 21 yaşından küçük olduğu için infazdan kıl payı kurtuldu ve onun yerine 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ölüm cezasıyla karşı karşıya olmanın nasıl bir şey olduğunu bilen Devlet Başkanı’nın elinde artık hiç kimsenin bunu yaşamamasını sağlama fırsatı var” şeklinde konuştu.

Aralık 2023’te, Ölüm Cezasının Kaldırılmasına İlişkin Yasa Tasarısı Zimbabve’nin resmi gazetesinde yayımlandı, Şubat 2024’te bakanlar kurulu tasarıyı desteklediğini açıkladı. Tasarı şu an parlamentoda görüşülmeyi bekliyor.

Gambiya’da son infaz, dokuz askerin kurşuna dizilerek infaz edildiği 2012 yılında gerçekleştirildi. Ancak Gambiya Devlet Başkanı Adama Barrow’un göreve geldiği Ocak 2017’den beri, Gambiya ölüm cezasına karşı önemli adımlar atıyor. Bu kapsamda ölüm cezasının kaldırılmasını amaçlayan uluslararası bir sözleşmeye taraf olan Gambiya, resmi infazları resmen erteliyor ve ölüm cezalarını düzenli olarak hafifletiyor.

İleriye bakmak

2023’te Uluslararası Af Örgütü 1.153 infaz kaydetti. Bu sayı, 2022’de bilinen 883 infaza göre %31’lik (270) bir artış anlamına geliyordu. Bu endişe verici eğilim, İran ve Suudi Arabistan’da kaygı uyandıran bir artışın yaşanması, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde infazlara devam etme kararı alınması ve Tayvan Yüksek Mahkemesi’nin ölüm cezasını kaldırmamasıyla bu yıl da devam etti. Buna karşın, Sahra Altı Afrika’daki ülkeler, ölüm cezasının tüm dünyada kaldırılması yönünde umut ışığı yakıyor. Bugüne kadar, dünya genelinde 113 ülke ölüm cezasını tüm suçlar için kaldırdı.

Oluwatosin Popoola, sözlerini şöyle sonlandırdı: “Yasalarında hâlâ ölüm cezasına yer veren ülkeler genellikle bu cezanın halklarını ve topluluklarını daha güvenli kılacağına inandıkları için ölüm cezasına başvuruyor. Halbuki bu bir yanılgıdır. Ölüm cezasının bilinen bir caydırıcı etkisi yoktur ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde güvence altına alınan yaşam hakkını ihlal eder. Bu cezayı kullanmakta ısrar eden bir avuç ülke zamana ayak uydurmalı ve ölüm cezasını kesin olarak kaldırmalıdır.”

Arka Plan

Uluslararası Af Örgütü, 2023’te Sahra Altı Afrika bölgesinde ölüm cezası kullanımında sert bir artış yaşandığını kaydetti. Kayıtlı infazlar üç kattan fazla arttı, kayıtlı ölüm cezaları ise %66 gibi önemli bir oranda arttı. Somali, bölgede infaz gerçekleştirdiği bilinen tek ülkeydi. 2022 yılına kıyasla iki ülke daha az olmak üzere 14 ülkede ölüm cezaları kaydedildi. Dört ülke, ölüm cezasının kaldırılması yönünde olumlu yasal adımlar attı. Daha fazla bilgi almak için 2023’te Ölüm Cezaları ve İnfazlar başlıklı raporumuzu inceleyebilirsiniz.