2019 yılı boyunca tüm tehlikelere rağmen insan hakları aktivistlerinin mücadeleleri sonuç verdi. 

Eşitsizlik, adaletsizlik ve nefret söylemi dünyanın dört bir yanında daha da yaygınlaştığı için geride kalan yılın insan hakları açısından kötü bir yıl olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak bu yıl çok önemli kazanımlar da elde ettik. Tüm dünyadaki aktivistler hepimizin insan hakları için kararlılıkla mücadele etti ve onların çabaları sayesinde dikkate değer ilerlemeler kaydettik. İşte bunlardan bazıları:

Ocak

İrlanda’da Mayıs 2018’de yapılan tarihi referandum sonucunda kadınlar artık yasal kürtaj hizmetlerine erişebiliyor. Bu kadın hakları açısından büyük bir zafer. Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) aktivistlerinin de aralarında bulunduğu kadın hakları aktivistleri, İrlanda’da kürtaj tartışmalarını daha kapsayıcı hale getirecek güçlü bir diyalog ortamının oluşması için yıllarca kararlılıkla mücadele etti. Bu mücadele en sonunda İrlanda’da kürtaj yaptırmak isteyen kadınların daha güçlü bir şekilde korunmasını sağladı ve aynı yılın ilerleyen aylarında Kuzey İrlanda’da da buna benzer ilerlemelerin kaydedilmesine zemin hazırladı.

İnsan hakları savunucusu Julian Carrillo 24 Ekim 2018’de Meksika’nın Chihuahua eyaleti sınırları içinde yer alan Coloradas de la Virgen kasabasında öldürüldü.

Ekim 2018’de öldürülen çevre hakları savunucusu Julian Carrillo anısına, Meksika’nın çevreci insan hakları savunucularını korumaktaki yetersizliğine ilişkin “Kurşunlarla ihmalkarlık arasında mahsur kalanlar” başlıklı bir derleme yayınladık. Derlemenin yayınlanmasından yalnızca birkaç saat sonra Julian’ın öldürülmesiyle ilgili olarak iki şüpheli gözaltına alındı. Bu durum, UAÖ’nün çalışmalarının adalet üzerindeki hızlı etkisini gösterdi.

Angola Parlamentosu, ‘eşcinsel ilişkiyi suç haline getirdiği’ şeklinde yorumlanan bir maddenin Ceza Kanunu’ndan kaldırılmasını öngören yasa değişikliğini onayladı. Hatta Parlamento bir adım daha atarak, cinsel yönelim temelli ayrımcılığı suç haline getirdi. Angola, 2019’da Afrikalı bir ulus için cesaret isteyen radikal bir değişimin sembolü olan bu adımı, atan ilk ülke oldu. 

Şubat

Mülteci futbolcu Hakim El-Araybi Tayland’da 76 gün gözaltında tutulduktan sonra 12 Şubat’ta yaşadığı şehir olan Melbourne’e geri dönebildi. Bahreyn doğumlu futbolcu, hatalı bir Interpol kırmızı bülteni nedeniyle 27 Kasım 2018’de Bangkok’a gelir gelmez gözaltına alınmış ve Bahreyn’e geri gönderilme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştı. UAÖ ve diğer grupların Bahreyn yetkililerine yönelik barışçıl ve açık sözlü eleştirileriyle bilinen El-Araybi’nin serbest bırakılması için başlattıkları kampanya #SaveHakeem (Hakim’e özgürlük) kampanyasına dönüştü. Üç kıtada yaygınlaşan kampanyaya futbolcular, olimpik sporcular ve ünlü kişiler katıldı, 165 binin üzerinde kişi kampanyaya destek verdi.

Suudi Arabistan’da yetkililer, uluslararası toplumun tepkileri ve UAÖ’nün kampanya çalışmalarının ardından, Suudi kadın aktivist Esra El-Gamham’ın barışçıl protestolara katılmasıyla bağlantılı suçlardan öldürülmesini talep eden Savcılığın bu talebini reddetti. Fakat Esra El-Gamham halen hapis cezasıyla karşı karşıya ve bu nedenle UAÖ’nün El-Gamham’ın derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakılması için yürüttüğü kampanya devam ediyor.

Mart 

Vitalina Koval

İnsan hakları savunucusu Vitalina Koval’in Ukrayna’nın batısındaki Ujgorod’da düzenlediği Kadınlar Günü Yürüyüşü barışçıl bir şekilde gerçekleştirildi ve polis yürüyüşe katılanları korudu. Bu yürüyüş, bölge açısından önemli bir değişime işaret ediyor; çünkü Koval’in önceki yıllarda düzenlediği yürüyüşler aşırı sağcı grupların hedefi olmuş, polis ise yürüyüşe katılanları şiddete karşı korumakta yetersiz kalmıştı.

Amerika Birleşik Devletleri Afrika Komutanlığı (AFRICOM), UAÖ’nün yayınladığı ABD’nin Somali’deki Gizli Savaşı: Aşağı Şabel’deki Hava Saldırılarının Neden Olduğu Sivil Kayıplar başlıklı raporun ardından ilk kez Somali’de gerçekleştirdiği hava saldırılarının sivillerin ölmesine veya yaralanmasına yol açtığını kabul etti. Söz konusu rapor sonrasında, ABD yetkililerinin Somali’de gerçekleştirilen birçok hava saldırısının sivil kayıplara neden olduğu yönündeki diğer iddialardan da haberdar olduğunu doğrulayan ABD’ye ait askeri belgeler açığa çıktı.

Gulzar Duishenova oğullarıyla birlikte evinin bahçesinde.

Gulzar Duishenova ülkesi Kırgızistan’da yıllardır engelli hakları için mücadele ediyor. Duishenova’nın kararlı mücadelesi Mart 2019’da sonuç verdi ve Kırgızistan en sonunda BM Engelli Hakları Sözleşmesi’ni imzaladı. UAÖ destekçileri Duishenova’yı destekleyen 250 bin civarında mektup yazdı.

UAÖ ve diğer sivil toplum örgütlerinin Irak’ta ifade özgürlüğünü ciddi şekilde sınırlandırabilecek, siber suçlarla ilgili yasa taslağına ilişkin kaygılarını ifade etmesinin ardından Irak Parlamentosu birkaç gün içinde yasa taslağını geri çekti ve böylece UAÖ’nün “kaygılarının dikkate alındığını” doğrulamış oldu. 

Nisan

Mis Sokak'ta gerçekleşen İstanbul LGBTİ+ Onur Yürüyüşü basın açıklamasından bir kare, Taksim/İstanbul.

Nisan ayında Türkiye’nin başkenti Ankara’da tüm LGBTİ+ etkinliklerine yönelik genel yasak bölge idare mahkemesi tarafından kaldırıldı ve aşk kazandı. UAÖ Avrupa Kampanyalar Direktörü Fotis Filippou konuya ilişkin yaptığı açıklamada şunları söyledi: 

“Bugün Türkiye’deki LGBTİ+’lar için çok önemli bir gündür ve LGBTİ+ hakları aktivistleri için büyük bir zaferdir. Bir kez daha aşk kazandı.”

Lahey’deki Hollanda Temyiz Mahkemesi, dünyanın en büyük petrol şirketlerinden biri olan Shell’e karşı adalet mücadelesi veren Esther Kiobel ve diğer üç kadının lehine bir ara karar verdi. Esther, eşinin Nijerya’da keyfi şekilde öldürülmesinde sorumluluğu bulunduğunu söylediği şirkete karşı 20 yıldan uzun süredir mücadele ediyor. Esther Kiobel ile 30 binin üzerinde dayanışma mesajı paylaşan Uluslararası Af Örgütü, Lahey’de görülen Kiobel-Shell Davası’nda Esther Kiobel’i destekliyor. Söz konusu duruşma sonucunda mahkeme, Ekim 2019’da ilk kez, Esther Kiobel’in eşinin de aralarında bulunduğu, “Ogoni Dokuzlusu” olarak bilinen insan hakları savunucularının ölüm cezasına mahkum edilmesi ve öldürülmesine ilişkin yalan beyanda bulunmaları için Shell’in kendilerine rüşvet teklif ettiğini söyleyen kişilerin tanıklıklarını dinledi.

Ekvator Ginesi Cumhurbaşkanı Teodoro Obiang Nguema, hükümetin ölüm cezasını kaldırmayı öngören bir yasa çıkaracağını duyurdu.

Mayıs

Tayvan 17 Mayıs’ta çıkardığı tarihi yasa ile eşcinsel evlilikleri yasallaştıran ilk Asya ülkesi oldu ve ilk eşcinsel evlilikler 24 Mayıs’ta yapıldı. Uluslararası Af Örgütü, bu sonucu almak için yıllarca Tayvanlı LGBTİ+ hakları gruplarıyla birlikte mücadele etti. Şimdi Tayvan’daki LGBTİ+’lara karşı her türlü ayrımcılığa son verilmesi için çalışıyoruz.

Katar 2022 Dünya Kupası’ndan önce iş kanununda daha fazla değişiklik yapmaya söz vermişti. İnsan hakları gruplarının baskıları, FIFA’nın 2022 Katar Dünya Kupası’na katılacak takımların sayısını 48’e çıkarma planlarından vazgeçmesinde etkili oldu. FIFA’nın takım sayısını 48’e çıkarması, bölgede daha fazla ülkenin maçlara ev sahipliği yapmasına neden olacaktı. UAÖ diğer çok sayıda sivil toplum örgütü, sendikalar, taraftarlar ve sporcu gruplarıyla işbirliği yaparak, takım sayısını artırmanın altyapı inşaatında çalışan işçilerin yaşadığı zorluklar da dahil olmak üzere insan hakları açısından oluşturacağı tehlikelere dikkat çekmişti.

Haziran

Greta Thunberg Brüksel’de Yedinci İklim Yürüyüşü’ne katılan öğrencilere öncülük ediyor.

Uluslararası Af Örgütü’nün 2019 Vicdan Elçisi Ödülü, iklim değişikliğine karşı mücadele eden aktivist Greta Thunberg ile Fridays for Future öğrenci hareketine verildi. İklim İçin Okul Boykotu hareketini, Ağustos 2018’de Cuma günleri okula gitmeyerek, İsveç Meclisi iklim kriziyle ilgili daha ciddi adımlar atana kadar Meclis binası önünde durumu protesto etmeye karar veren Greta başlatmıştı.

Yunanistan uzun zamandır beklenen bir adımı nihayet attı ve rıza olmadan cinsel ilişkiyi tecavüz olarak tanımlayan yasayı çıkarttı; Danimarka hükümeti ise aynı adımı atmaya söz verdi. Tecavüzden hayatta kalan kişilerin ve aktivistlerin yıllardır sürdürdüğü kararlılık ve cesaretin bir sonucu olan bu gelişmeler, Avrupa’nın dört bir yanında benzer yasaların çıkarılması için verilen mücadelelere ivme kazandırdı. UAÖ, 2018’de, 31 Avrupa ülkesindeki çağdışı yasalara ve tecavüzden hayatta kalan kişilerin adalete erişimde karşılaştığı diğer engellere ilişkin bir brifing yayımlamıştı.

Burkina Faso’da 1 Haziran 2019’dan itibaren doğum kontrol hapları ve aile planlaması danışma klinikleri ücretsiz oldu. Bu değişim, 2015’te söz konusu uygulamaların yürürlüğe girmesi için çağrıda bulunan Benim Bedenim Benim Kararım isimli imza kampanyamız ve insan hakları manifestomuzun bir sonucu olarak değerlendirildi. Mali engellerin kaldırılmasıyla birlikte Burkina Fasolu kadınlar artık doğum kontrol yöntemlerine daha kolay erişiyor ve bedenleriyle ilgili kararlarında daha fazla seçeneğe sahip oluyor.

Temmuz 

Kuzey İrlanda’da eşcinsel evliliklerin yasallaşması için yapılan yürüyüş.

Birleşik Krallık Parlamentosu 22 Temmuz’da Kuzey İrlanda’da eşcinsel evliliklerin yasallaşmasını öngören bir yasa tasarısını onayladı. Bu, insan hakları savunucuları açısından çok önemli ve ilham verici bir gündü. Ayrıca bu yasa tasarısı, Kuzey İrlanda hükümetinin üç ay içinde Birleşik Krallık yasalarına uyum sağlayacak reformları yapmaması halinde Birleşik Krallık hükümetinin Kuzey İrlanda’da kürtaj hakkını yasallaştırmasını da mümkün kılıyordu.

Yine Temmuz ayında, Google’ın üst düzey bir yöneticisi ABD Kongresi’nde şirketin Dragonfly Projesi’ni“sonlandırdığını” açıkladı. Google bu proje ile Çin hükümetinin internet üzerindeki baskıcı gözetim ve sansür uygulamalarını kolaylaştıracak bir arama motoru geliştirmeyi amaçlıyordu. Proje, UAÖ’nün #DropDragonfly(Dragonfly’dan Vazgeçin) kampanyası ile yüzlerce Google çalışanının projeye itiraz etmesi sonrasında iptal edildi.

70 yaşındaki insan hakları savunucusu ve önde gelen Filistinli Bedevi lider Şeyh Seyyah Ebu Mudeyğem El-Turi, Bedevi toplulukların haklarının ve topraklarının korunmasını savunduğu gerekçesiyle İsrail’de bir cezaevinde yedi ay alıkonulduktan sonra 22 Temmuz’da serbest bırakıldı. Şeyh Seyyah, UAÖ’ye ve serbest bırakılması için harekete geçen herkese şu sözlerle teşekkür etti: 

“Halkımın hakları ve topraklarımızın korunması adına harekete geçtiğiniz için hepinize çok teşekkür ederim. Cezaevinde desteğinizi çok güçlü bir şekilde hissettim ve dünyalar benim oldu.”

Ağustos

Moritanya’da kasta dayalı ayrımcılık hakkında yayımladığı bir blog yazısı nedeniyle ölüm cezasına mahkum edilen ve beş yıldan uzun süre keyfi olarak cezaevinde tutulan blog yazarı Muhammed Mkhaitir nihayet özgürlüğüne kavuştu.

Mohamed Mkhaitir

Suudi Arabistan, Ağustos ayında, erkek vasi sistemiyle kadınlara uygulanan en şiddetli sınırlandırmaların bazılarını hafifletecek önemli reformlar yapacağını duyurdu. Kadınlara pasaport edinme hakkının verilmesi ve böylece erkek bir vasinin izni olmadan seyahat edebilmelerinin mümkün kılınması söz konusu reformlar arasındaydı. Bu değişiklikler Suudi Arabistan’da kadınlara evlilik, boşanma, doğum ve ölüm kaydı yaptırma ve resmi aile belgelerini edinebilme hakkı veriyor. Biz de tüm bu değişiklikleri memnuniyetle karşılıyoruz; ancak kadın hakları için mücadele eden kişiler halen cezaevinde ve onların özgürlüğü için de elimizden geleni yapmalıyız.

Eylül

Budapeşte’de Ahmed H. için yapılan bir protesto.

Macaristan’da dört yıldan uzun bir süre boyunca önce cezaevinde, ardından da göçmen gözaltı merkezinde tutulan Suriye vatandaşı Ahmed H.’nin ülkesine dönmesine en sonunda izin verildi. Ahmed, Sırbistan-Macaristan sınırında polisle yaşanan çatışmalar sırasında gözaltına alınmış ve terör suçlamalarıyla cezaevine gönderilmişti. O tarihte Ahmed, Suriye’yi terk eden ve mülteci olarak Macaristan’a geçmek isteyen yaşlı anne ve babasına yardım etmeye çalışıyordu. 24 bin kişi #BringAhmedHome (Ahmed Ülkesine Dönmeli) kampanyasına katılarak, Kıbrıs hükümetine, Ahmed’in Kıbrıs’ta yaşayan ailesiyle kavuşmasını sağlama çağrısında bulundu.

Tunus’ta bir mahkeme, uydurma suçlamalarla yargılanan 18 yaşındaki aktivist Maissa El Oueslati’yi beraat ettirdi. Maissa suçlu bulunsaydı dört yıla kadar hapis cezasına mahkum edilebilirdi. Maissa ile 16 yaşındaki erkek kardeşi, Eylül ayının önceki günlerinde, bir polis merkezinin önünde kendisini yakacağını söyleyen bir protestocuyu kameraya kaydettikleri için keyfi olarak gözaltına alınmıştı.

Ekim

Kuzey İrlanda’da 22 Ekim 2019 Salı günü gece yarısı saatlerinde, Demokratik Birlik Partisi’nin (DUP) son dakikada ilgili yasa tasarısını engelleme çabalarına rağmen eşcinsel evlilikler yasallaştı, kürtaj ise suç olmaktan çıkarıldı. 15 yaşındaki kızına internetten kürtaj hapları sipariş eden anneye yönelik dava da dahil olmak üzere bu konularla ilgili tüm ceza yargılamaları düşürüldü. 

UAÖ Kuzey İrlanda Kampanyalar Yöneticisi Grainne Teggart, bu değişikliğin Kuzey İrlanda için yeni bir dönemin başlangıcı olduğunu ve Kuzey İrlandalıların böylece bedenlerini ve sağlık durumlarını denetleyen baskıcı yasalardan kurtulduğunu söyledi.

Teggart, “Nihayet insan haklarımız 21. yüzyıla uygun hale getirildi. Bu değişiklik birçok kişinin çektiği eziyetlere son verecek. Seçimlerimize saygı gösterildiğine göre artık daha eşitlikçi ve şefkatli bir gelecek hayali kurabiliriz” dedi.

Kasım

İranlı Kürt mülteci ve ödüllü gazeteci Behruz Buçani, Uluslararası Af Örgütü’nün kefil olduğu ziyaretçi vizesiyle Christchurch kentindeki Word Festivali’ne katılmak üzere Yeni Zelanda’ya ulaştı. Avustralya hükümetinin mültecileri gözaltında tuttuğu merkezlerdeki insan hakları ihlallerini açığa çıkaran çalışmasıyla bilinen Buçani böylece 2014’te Papua Yeni Gine’ye bağlı Manus Adası’nda gözaltına alındığından bu yana ilk kez ana karaya ayak basmış oldu.

Dr. Scott Warren

Arizona’da bir mahkeme, insani yardım gönüllüsü Dr Scott Warren’ın ABD-Meksika sınırındaki göçmenlere yardım etmesiyle ilişkilendirilen suçları işlemediğine hükmetti. Benzer bir vakada, Alpler’de Batı Afrikalı beş sığınmacıya sıcak çay ve sıcak tutan kıyafetler veren Fransa vatandaşı dağcı rehber Pierre Mumber, “yasadışı girişi kolaylaştırmak” suçundan beraat etti.

Aralık

Alberto Fernandez 10 Aralık’ta Arjantin Devlet Başkanı seçildi. Fernandez, ülkenin seçilmiş başkanı olarak göreve başlar başlamaz kürtajın yasallaşması için çalışacağını duyurdu ve şunları söyledi: 

“Bu bir halk sağlığı meselesidir ve bu meseleyi çözmek zorundayız.”

Filipinler İnsan Hakları Komisyonu, fosil yakıt ve karbon kirliliği yaratan 47 büyük şirkete, iklim değişikliğinden kaynaklanan zararlarla vatandaşların haklarını ihlal etmeleri nedeniyle hesap sorulması gerektiğine hükmetti. Emsal teşkil eden bu karar, fosil yakıt şirketleri ile çevreyi en çok kirleten diğer şirketlere yönelik daha fazla dava açılmasına, hatta bu şirketler hakkında ceza soruşturmaları yürütülmesine zemin hazırlayabilir. Böylece söz konusu şirketler çevreye verdikleri zarar nedeniyle tazminat ödemek zorunda bırakılabilir veya yetkilileri iklim değişikliğiyle bağlantılı zararlar nedeniyle cezaevine gönderilebilir.

Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) Adalet Divanı, Sierra Leone hükümetinin 2015’te gebe kız çocukların sınavlara katılmasını ve örgün öğretim veren okullara gitmesini engellemek için getirdiği yasağı bozdu ve bu politikanın derhal yürürlükten kaldırılmasını istedi.