• Tüm dünyada ölüm cezası uygulamaları yüzde 31 oranında azalarak son on yılın en düşük sayıları kaydedildi.
• Fakat Belarus, Japonya, Singapur, Güney Sudan ve ABD’nin de aralarında bulunduğu birçok ülkede ölüm cezası uygulamalarının sayısı arttı.
• Tayland ölüm cezalarını uygulamayı sürdürürken Sri Lanka da Tayland’ın izinden gitmekle tehdit etti.
• Çin dünyanın en yüksek sayıda ölüm cezası uygulayan ülkesi olmayı sürdürdü ve onu İran, Suudi Arabistan, Vietnam ve Irak takip etti.

Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) dünyadaki ölüm cezalarını incelediği 2018 raporunu bugün yayımlayarak, tüm dünyada ölüm cezası uygulamalarının sayısının neredeyse üçte bir oranında azaldığını ve son on yılın en düşük sayılarının kaydedildiğini söyledi. İstatistikler, tüm dünyada bilinen ölüm cezası uygulamalarına göre oluşturuldu. Ölüm cezası uygulamalarının devlet sırrı olarak saklandığı ve binlerce kişinin ölüm cezasının uygulandığı düşünülen Çin ise istatistiklere dahil edilmedi.

Ölüm cezasına sıklıkla başvurulan İran’da uyuşturucuyla mücadele yasalarında yapılan değişiklik sonrasında ölüm cezası uygulamaları yüzde 50 gibi şaşırtıcı bir oranda azaldı. Irak, Pakistan ve Somali de ölüm cezası uygulamalarını büyük ölçüde azalttı. Bunun sonucunda küresel sayılar 2017’de en az 993 iken, 2018’de en az 690’a geriledi.

UAÖ Genel Sekreteri Kumi Naidoo konuya ilişkin yaptığı açıklamada, “Tüm dünyada ölüm cezası uygulamalarının sayısındaki azalma, ölüm cezasını kaldırma olasılığı en düşük olan ülkelerin bile yasalarını değiştirmeye ve ölüm cezasının çözüm olmadığını anlamaya başladığını gösteriyor” dedi. Naidoo, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bazı ülkelerde geriye dönük adımlar atılmış olsa da ölüm cezasına en sık başvuran ülkelerin birçoğunda ölüm cezası uygulamalarının sayısı büyük ölçüde azaldı. Bu da zalimane ölüm cezasının tarihe karışmasının, yani ait olduğu yere gönderilmesinin biraz daha zaman gerektirdiğini gösteriyor.”

Bazı devletler ölüm cezasının geri getirileceğini açıkladı

Ancak haberlerin hepsi olumlu değil. UAÖ Belarus, Japonya, Singapur, Güney Sudan ve ABD’de ölüm cezası uygulamalarının sayısının arttığını tespit etti. Tayland 2009’dan bu yana ilk kez ölüm cezası uyguladı, Sri Lanka Devlet Başkanı Maithripala Sirisena ise 40 yıldan uzun bir süre sonra ölüm cezalarını yeniden uygulayabileceklerini söyleyerek, Şubat 2019’da ölüm cezasını uygulayacak kişiler arandığını gösteren bir ilan paylaştı.

“Utanç verici bir biçimde genel eğilimin tersi yönde hareket etmeye kararlı olan az sayıda devlet, 2018’deki olumlu haberlere gölge düşürdü” diyen Kumi Naidoo şöyle devam etti:

“Japonya, Singapur ve Güney Sudan son yıllardaki en yüksek sayıda ölüm cezasının 2018’de uygulandığını bildirirken, Tayland yaklaşık on yıl sonra yeniden ölüm cezalarını uyguladı. Fakat bu ülkeler küçük bir azınlık oluşturuyor. Ölüm cezasına halen başvuran tüm ülkeleri cesaretle hareket etmeye ve bu korkunç cezayı derhal ortadan kaldırmaya davet ediyorum.”

Sudanlı genç kadın Nura Hüseyin, zorla evlendirildiği erkeği kendisine tecavüz etmeye çalıştığı için öldürmüş ve bu nedenle Mayıs 2018’de ölüm cezasına mahkum edilmişti. UAÖ’nün kapsamlı kampanyaları da dahil, dünyanın dört bir yanından gelen tepkiler üzerine Nura’ya verilen ölüm cezası bozuldu ve onun yerine beş yıl hapis cezası verildi.

Nura, UAÖ’ye şunları söyledi:

“Hakim ölüm cezasına mahkum edildiğimi söylediğinde şoka girdim. Ölmeyi hak edecek bir şey yapmamıştım. Adaletsizliğin boyutlarına inanamıyordum, özellikle de kadınlar söz konusu olduğunda. O zamana kadar hiç öldürüleceğimi hayal etmemiştim. Aklıma ilk gelen şey, ‘İnsanlar öldürülürken ne hisseder? Ne yaparlar?’ soruları oldu. Cezanın zamanlaması nedeniyle hepten zor durumdaydım, çünkü o tarihte ailem beni evlatlıktan reddetmişti. Tek başıma yaşadığım şokun üstesinden gelmem gerekiyordu.”

Dünyanın en yüksek sayıda ölüm cezası uygulayan ülkeleri

Çin, 2018’de de dünyanın en yüksek sayıda ölüm cezası uygulayan ülkesi oldu, ancak bu konudaki bilgiler devlet sırrı olarak saklandığından ölüm cezası uygulamalarının gerçek boyutları bilinmiyor. UAÖ, Çin’de her yıl binlerce kişinin ölüm cezasına mahkum edildiği ve öldürüldüğü kanaatinde.

Vietnam’da yetkililer daha önce yapılmayan bir şekilde ölüm cezası sayılarını kamuoyuna açıkladı ve 2018’de en az 85 ölüm cezasının uygulandığını bildirdi. Bu sayılar Vietnam’ın dünyada ölüm cezasına en sık başvuran beş ülkeden biri olduğunu doğruladı. Buna göre 2018’de en yüksek sayıda ölüm cezası uygulayan ülkelerin sıralaması şöyle: Çin (binlerce kişi), İran (en az 253 kişi), Suudi Arabistan (149 kişi), Vietnam (en az 85 kişi) ve Irak (en az 52 kişi).

“İtiraf” belgesi imzalaması için işkence gördüğünü söyleyen ve sonrasında hırsızlık ve cinayet suçlamalarıyla mahkum edilen Ho Duy Hai 2008’de ölüm cezasına mahkum edilmişti. Hai, Vietnam’da halen ölüm cezasının uygulanmasını bekliyor ve bu durumun yarattığı stres ailesine inanılmaz zarar veriyor.

Hai’nin annesi Nguyen Thi Loan yaşadıklarını UAÖ’ye şu sözlerle anlattı:

“Oğlumun tutuklanmasının ve ailemizin dağılmasının üzerinden 11 yıl geçti. Artık bu acıya dayanamıyorum. Oğlumun parmaklıklar ardında ıstırap çektiğini bilmek beni mahvediyor. Uluslararası toplumun ailemizin yeniden bir araya gelmesine yardım etmesini istiyorum. Siz benim tek umudumsunuz.”

Uyguladığı ölüm cezalarının sayısı önemli ölçüde azalsa da, halen tüm dünyada kaydedilen ölüm cezası uygulamalarının üçte biri İran’da gerçekleşiyor.

Ayrıca UAÖ, 2018 boyunca bazı ülkelerde verilen ölüm cezalarının sayısındaki ani artıştan da kaygı duyuyor.

Irak’ta verilen ölüm cezalarının sayısı dört katına çıkarak; 2017’de en az 65 iken, 2018’de en az 271’e yükseldi. Mısır’da verilen ölüm cezalarının sayısı yüzde 75’in üzerinde artarak 2017’de en az 402’den 2018’de en az 717’ye yükseldi. Bu artış, Mısır yetkililerinin insanları toplu halde ölüm cezasına mahkum etmesiyle açıklanabilir. Mısır yetkilileri, çoğunlukla işkenceyle elde edilen “itiraflara” ve kusurlu polis soruşturmalarına dayanan ve bu nedenle hiçbir şekilde adil olmayan yargılamalar sonrasında insanları toplu halde ölüm cezasına mahkum ediyor.

Tüm dünyada ölüm cezasının kaldırılması yönünde eğilimler var

Genel bir değerlendirme yapıldığında, 2018’deki sayılar, ölüm cezasına daha az başvurulduğunu ve dünyanın dört bir yanında bu zalimane ve insanlık dışı cezanın ortadan kaldırılması yönünde etkili adımlar atıldığını gösteriyor.

Örneğin, Burkina Faso, Haziran ayında ölüm cezasını etkin şekilde ortadan kaldıran yeni bir ceza kanununu kabul etti. Şubat ayında Gambiya, Temmuz ayında ise Malezya ölüm cezası infazlarının ertelenmesi için yasa çıkardı. Ekim ayında, ABD’nin Washington eyaletinde, ölüm cezası yasasının anayasaya aykırı olduğu ilan edildi.

Aralık’ta gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Genel Kurulu toplantısında 121 ülke (bu, daha önce görülmemiş bir sayıydı), tüm dünyada ölüm cezası infazlarının ertelenmesi için yasa çıkarılması yönünde oy kullandı. Sadece 35 ülke karşı oy kullandı.

“Ölüm cezasının kaldırılması konusunda yavaş ancak istikrarlı bir biçimde küresel uzlaşma sağlanıyor. UAÖ 40 yıldan uzun süredir dünyanın her yerinde ölüm cezası uygulamalarının kaldırılması için mücadele ediyor, fakat tüm dünyada 19.000’den fazla kişi halen ölüm cezasının uygulanmasını beklerken mücadelenin bitmesi mümkün değil” diyen Kumi Naidoo, sözlerini şöyle sonlandırdı:

“Burkina Faso’dan ABD’ye kadar birçok ülkede ölüm cezasının kaldırılması için somut adımlar atılıyor. Şimdi sıra diğer ülkelerde. Hepimiz güvenli toplumlarda yaşamak istiyoruz, ancak ölüm cezası kesinlikle çözüm değil. Dünyanın dört bir yanında insanların süregelen desteğiyle ölüm cezasına kesin olarak son verebiliriz, vereceğiz de.”

2018 sonunda ölüm cezası 106 ülkede tüm suçlar için yasal olarak kaldırıldı, 142 ülkede ise yasalarda veya uygulamada kaldırıldı.