Küresel Silah Ticareti Anlaşması, insan hakları için bir dönüm noktası teşkil ederek, Uluslararası Af Örgütü ve onun dünya çapındaki sivil toplum kuruluşu ortakları tarafından 20 yılı aşkın süredir yürüttüğü kampanya sonucunda 24 Aralık’ta yürürlüğe girecek.

İlk kez her silah satışı işleminde insan haklarına dair tavsiyeleri açık bir şekilde içinde barındıran bir anlaşma mevcut.

Uluslararası Af Örgütü ve onun destekçileri, Silah Ticareti Anlaşması için 1990’lı yılların ortasından beri durmadan kampanya ve lobi faaliyetleri yürüttü. İlk kez hukuksal bağlayıcılığa sahip olacak olan bu anlaşma, devletlerin zulüm gerçekleştirmek için kullanabilecekleri silah akışını engelleyecek.

Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Salil Shetty "Bu başarı gerçekten tarihsel bir dönüm noktası. Bu, insan hakları alanında çalışan kampanyacıların çok uzun süre uğraş verip durmadan çalıştıkları zaman iyi bir fikrin dünya çapında hayat kurtarıcı bir gerçekliğe dönüşebileceğinin mümkün olduğunu gösteriyor. 1990'lı yılların başında Uluslararası Af Örgütü aktivistlerinin de aralarında olduğu küçük bir grup, ilk kez sorumsuz uluslararası silah ticaretine düzenleme getirilmesini teklif ettiğinde, bu fikirle alay edenler bile olmuştu. 20 yıl içerisinde, anlaşma şu anda yasal olarak bağlayıcı bir gerçeklik haline geldi: ki bu da çalışkanlığın, yaratıcılığın ve büsbütün kararlılığın kanıtıdır" diye konuştu.

Kötü düzenlenmiş silah ve mühimmat küresel ticareti sebebiyle her yıl ortalama en az yarım milyon insan ölüyor. Milyonlarca insan yaralanıyor, tecavüze uğruyor ve evlerinden kaçmak zorunda kalıyor. Silah ticareti gizlilikle yürütülüyor fakat yıllık kayıtlı uluslararası transferin değeri 100 milyar Dolar'a yaklaşıyor.

Silah Ticareti Anlaşması, silahların, soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ya da insan hakları hukukunun ağır bir şekilde ihlaline yol açacak biçimde kullanılacağının bilindiği ülkelere silah akışını durdurmak için sağlam kurallar kapsıyor. Silah Ticareti Anlaşması'nın parçası olan devletler, silah ihracatının bu zulümleri gerçekleştirmek için kullanılabileceği riskinin ağır basması riskini engellemek için değerlendirme analizleri yapmak zorunda.

En fazla silah ihracatı yapan 10 ülkenin beşi -Fransa, Almanya, İtalya, İspanya ve İngiltere- Silah Ticareti Anlaşması'nı çoktan onaylayan 55 devlet arasında bulunuyor. En büyük silah üreticisi ve ihracatçısı olan ABD’nin de aralarında bulunduğu diğer 70 ülke anlaşmayı imzaladı fakat daha onaylamadı. Diğer önemli silah üreticileri Çin, Kanada, İsrail ve Rusya gibi ülkeler anlaşmayı imzalamaya ya da onaylamaya direniyor.

Uluslararası Af Örgütü Silah Ticareti Anlaşması'nın yürürlüğe girmesi ve anlaşmanın hayat kurtarıcı hükümlerinin hemen uygulanması için tüm devletlere baskı yapmaya devam edecek. Örgütün dünya çapındaki destekçileri ABD, Çin ve dünyanın dört bir yanındaki ülkelere gelecek yıl içinde Silah Ticareti Anlaşması'nı onaylamaları için çağrıda bulunacak.

Shetty “İş burada bitmiyor ve biz rehavete kapılmayacağız. Silah Ticareti Anlaşması küresel silah ticareti için önemli kuralları belirlediği zaman, bu her derde deva olmayacak. Devletlerin bu prensiplere kesinlikle bağlı kaldığını güvence altına almak için bir kez daha geniş bir destek ve baskı gerekecek. İşlerin eskisi gibi sürmeyeceği devletler tarafından net bir şekilde taahhüt edilmeli. Dünyanın her yerinden insanlar tedbirsiz bir şekilde yürütülen silah ticareti nedeniyle yeterince acı çekti. Hükümetler bağlılıklarını eylemle desteklemek için onlara bu kadarını borçlu” diye konuştu.

Arka plan

1990’lı yılların başından itibaren Uluslararası Af Örgütü, sivil toplum kuruluşları ortakları ile birlikte uluslararası silah ticaretine dair güçlü bir yapıya, hukuksal bağlayıcılığa ve küresel kurallara sahip bir anlaşmanın zulüm ve insan hakları ihlallerini körükleyen konvansiyonel silah ve mühimmat akışını durdurması amacıyla kampanya yürütüyor. Dünyanın dört bir yanında bir milyondan fazla kişi bu kampanyaya katıldı, hükümetlere insanların hayatlarını korumak için sağlam kuralları olan bir Silah Ticareti Anlaşması'nı kabul etmeleri için çağrıda bulunuyor.

2 Nisan 2013'te toplamda 155 devlet Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda Silah Ticareti'ni kabul etmek için oy verdi. Anlaşma yürürlüğe girmeden, 50 devletin anlaşmayı onaylayarak kendi ulusal yasalarına eklemesi gerekiyor. Bu 25 Eylül 2014'te gerçekleşti - bir BM anlaşması için çok hızlı bir geri dönüş.

Uluslararası Af Örgütü hak ihlallerine yol açan sorumsuz silah transferlerini ortaya çıkarmaya ve belgelemeye devam etmekte.

Bunların arasında şu transferler de bulunuyor:

• ABD'den, Uluslararası Af Örgütü'nün son aylarda ağır insan hakları ihlalleri gerçekleştirildiğini belgelediği Irak'a planlanmış silah sevkiyatı
• Uluslararası Af Örgütü’nün savaş suçları ve insanlığa karşı suçları belgelediği çatışmalar içindeki Güney Sudan’a, Çin tarafından yüklü miktarda planlanan silah ve mühimmat sevkiyatı
• BM istatistiklerine göre dünyadaki en yüksek cinayet oranına sahip Honduras’a birçok ülke tarafından küçük ve hafif silah sağlanması.